1
00:00:07,040 --> 00:00:10,600
Onder aan een smalle schacht...

2
00:00:10,760 --> 00:00:13,160
Langzaam, dokter.

3
00:00:14,760 --> 00:00:19,200
...ligt een mysterieuze
en onverkende oude tombe.

4
00:00:21,040 --> 00:00:24,480
Er liggen hier veel skeletten.

5
00:00:24,640 --> 00:00:28,840
Half begraven in het diepe zand
liggen ongelooflijke bewijzen...

6
00:00:29,000 --> 00:00:33,360
die in verband staan met de grootste
farao van Egypte: Ramses II.

7
00:00:33,520 --> 00:00:34,820
Dat is heel mooi.

8
00:00:36,160 --> 00:00:39,360
Wat is dit? Mijn god.

9
00:00:41,000 --> 00:00:47,074
Do you want subtitles for any video?
-=[ ai.OpenSubtitles.com ]=-

10
00:00:50,760 --> 00:00:54,960
In de Egyptische geschiedenis heeft
geen enkele farao zo'n impact gehad...

11
00:00:55,120 --> 00:00:59,160
op hun oude beschaving als Ramses II.

12
00:01:00,400 --> 00:01:04,280
Hij kwam in 1279 voor onze jaartelling
aan de macht.

13
00:01:04,440 --> 00:01:07,160
Vierenveertig jaar na Toetanchamon.

14
00:01:07,320 --> 00:01:10,240
Hij heerste bijna 70 jaar.

15
00:01:10,400 --> 00:01:12,480
Hij stond bekend
als Ramses de Grote...

16
00:01:13,760 --> 00:01:17,320
en veranderde Egypte
gedurende z'n bewind enorm.

17
00:01:17,480 --> 00:01:21,435
Hij breidde de grenzen uit
en bouwde enorme monumenten.

18
00:01:21,560 --> 00:01:27,555
Zoals Abu Simbel
en de dodentempel Ramasseum.

19
00:01:27,680 --> 00:01:33,880
Ramses werd zo vereerd dat nog eens
negen farao's z'n naam aannamen.

20
00:01:34,040 --> 00:01:37,515
Archeologen in heel Egypte
proberen nu...

21
00:01:37,640 --> 00:01:42,160
om de geheimen van het bewind van
deze iconische leider te onthullen.

22
00:01:44,120 --> 00:01:49,595
Hoe hij de volledige macht over Egypte
behield tijdens z'n lange leven...

23
00:01:49,720 --> 00:01:55,800
en hoe hij zorgde dat z'n roem
lang na z'n dood voortduurde.

24
00:01:59,120 --> 00:02:01,040
In Saqqara...

25
00:02:03,560 --> 00:02:08,760
voor de oudste piramide van Egypte,
de trappiramide van Djoser...

26
00:02:11,720 --> 00:02:16,880
graaft Egyptische archeoloog
Ola el Aguizy een necropolis op...

27
00:02:17,040 --> 00:02:20,755
waar allemaal tombes
van Ramses' generaals liggen.

28
00:02:20,880 --> 00:02:24,080
Deze machtige lieden
speelden een sleutelrol...

29
00:02:24,240 --> 00:02:27,320
in Ramses' buitengewone bewind.

30
00:02:29,040 --> 00:02:34,355
Ola zoekt naar bewijs waaruit
blijkt hoe hij ze trouw aan hem hield.

31
00:02:34,480 --> 00:02:37,000
Het wordt elk jaar spannender.

32
00:02:38,840 --> 00:02:43,195
Ola werd 50 jaar geleden
verliefd op egyptologie.

33
00:02:43,320 --> 00:02:49,080
Ze onderzoekt de graven
op deze plek al bijna 20 jaar.

34
00:02:49,240 --> 00:02:53,400
Het gebied blijkt
erg belangrijk en interessant.

35
00:02:53,560 --> 00:03:00,000
Het levert veel nieuwe informatie op
over de mensen ten tijde van Ramses.

36
00:03:00,160 --> 00:03:06,320
Ola's team zoekt in de necropolis
naar onontdekte tombes.

37
00:03:07,960 --> 00:03:13,280
Ze heeft vreemde gaten gevonden
in een oude leemstenen muur.

38
00:03:13,440 --> 00:03:16,720
Ik zag dat er hier openingen
zitten voor arbeiders.

39
00:03:16,880 --> 00:03:20,195
Als ze omlaag-of omhooggingen,
zetten ze hun voeten erin.

40
00:03:20,320 --> 00:03:22,680
Dat betekent dat dit een schacht is.

41
00:03:22,840 --> 00:03:26,920
Volgens Ola maken deze gaten
deel uit van oude trappen.

42
00:03:27,080 --> 00:03:30,080
Arbeiders klommen vroeger
zo een schacht in en uit...

43
00:03:30,240 --> 00:03:32,600
tijdens de aanleg van de tombes hier.

44
00:03:32,760 --> 00:03:36,120
We hebben hier een stuk steen.

45
00:03:36,280 --> 00:03:40,920
Het is speciaal gebouwd
voor een schacht.

46
00:03:43,480 --> 00:03:47,960
Een schacht kan
naar een onontdekte tombe leiden.

47
00:03:48,120 --> 00:03:50,835
Haar team begint uit te graven.

48
00:03:50,960 --> 00:03:55,315
Het is heel spannend, want we weten
niet precies wat we zullen aantreffen.

49
00:03:55,440 --> 00:04:00,800
We hopen een sarcofaag
of een standbeeld te vinden.

50
00:04:02,640 --> 00:04:06,880
Uit de vondsten blijkt
dat hier veel oude schatten liggen...

51
00:04:07,040 --> 00:04:09,680
uit de regeerperiode van Ramses.

52
00:04:12,080 --> 00:04:14,600
Prachtig.

53
00:04:14,760 --> 00:04:18,560
Ola denkt dat er nog meer
onder haar voeten liggen.

54
00:04:18,720 --> 00:04:22,920
Nog niet zo diep, maar we weten zeker
dat het een schacht is.

55
00:04:23,080 --> 00:04:26,800
De schacht is niet de enige
ontdekking die tevoorschijn komt.

56
00:04:28,360 --> 00:04:31,640
Dit is een deel van een pot
met wat tekens erop.

57
00:04:31,800 --> 00:04:35,960
Misschien is het de naam van de god
Ptah, maar dan in het demotisch.

58
00:04:36,120 --> 00:04:38,320
Als ik gelijk heb...

59
00:04:38,480 --> 00:04:43,440
dan komt deze schacht
uit de 26e dynastie.

60
00:04:44,840 --> 00:04:50,995
Het demotische schrift kwam 600 jaar
na Ramses' bewind in gebruik.

61
00:04:51,120 --> 00:04:56,960
De vondst kan inhouden dat de schacht
niet gebouwd is in de tijd van Ramses.

62
00:04:57,120 --> 00:04:59,440
Zoals de andere in de necropolis.

63
00:04:59,600 --> 00:05:04,040
Deze vondst is bewijs
van een latere begrafenis.

64
00:05:04,200 --> 00:05:06,960
Het kan een grote tegenslag
zijn voor Ola's jacht...

65
00:05:07,120 --> 00:05:11,000
op tombes uit de tijd
van Ramses de Grote.

66
00:05:14,440 --> 00:05:17,635
In de oude stad Abydos...

67
00:05:17,760 --> 00:05:23,035
leidt Egyptische archeoloog
Sameh Iskander een opgraafteam...

68
00:05:23,160 --> 00:05:27,800
bij de eerste tempel die Ramses II
ooit heeft gebouwd.

69
00:05:27,960 --> 00:05:32,640
Dit seizoen wil Sameh
in het stuk rond de tempel graven...

70
00:05:32,800 --> 00:05:34,400
om te zien wat het onthult...

71
00:05:34,560 --> 00:05:38,640
over Ramses' langdurige invloed
op het land.

72
00:05:38,800 --> 00:05:41,160
We werken hier al 15 jaar.

73
00:05:41,320 --> 00:05:45,520
Ik bof heel erg dat ik
dit project mag leiden.

74
00:05:45,680 --> 00:05:50,640
Abydos was een van de heiligste
plekken van de oude Egyptenaren.

75
00:05:50,800 --> 00:05:54,835
Ze geloofden dat Osiris, god van
het hiernamaals, hier begraven lag.

76
00:05:54,960 --> 00:05:58,200
Elke Egyptenaar hoopte hier te komen.

77
00:05:58,360 --> 00:06:02,640
Minstens één keer in hun leven,
om te bidden.

78
00:06:02,800 --> 00:06:06,080
Sameh is opgeleid
tot civiel ingenieur.

79
00:06:06,240 --> 00:06:10,760
Maar als kind droomde hij al
van opgraven in Egypte.

80
00:06:10,920 --> 00:06:12,875
Ik ben m'n droom niet vergeten.

81
00:06:13,000 --> 00:06:17,000
Ik heb archeologie en egyptologie
in New York gestudeerd. M'n droom.

82
00:06:17,160 --> 00:06:20,120
En nu komt m'n droom uit.

83
00:06:20,280 --> 00:06:25,200
Eerder groef Sameh
Ramses' tempelpaleis op...

84
00:06:25,360 --> 00:06:28,080
ten zuiden van de hoofdtempel
die hij hier bouwde.

85
00:06:28,240 --> 00:06:31,000
We schrokken.
We hadden dat hier niet verwacht.

86
00:06:33,960 --> 00:06:38,680
Net als andere farao's voor hem
bouwde Ramses II hier een tempel...

87
00:06:38,840 --> 00:06:42,040
gewijd aan de god Osiris.

88
00:06:42,200 --> 00:06:47,600
Op een binnenplaats plaatste hij
26 beelden ter ere van de godheid.

89
00:06:47,760 --> 00:06:50,440
Aan de zuidkant
bouwde hij het tempelpaleis.

90
00:06:50,600 --> 00:06:54,720
Waar hij zich voorbereidde
op z'n taken als spiritueel leider.

91
00:06:54,880 --> 00:06:59,080
Hij bewaarde er voorraden voor
de tempel, in tien opslagruimtes.

92
00:06:59,240 --> 00:07:03,160
Rond het complex bouwde hij
een muur van 7,5 meter hoog.

93
00:07:03,320 --> 00:07:06,360
Met een imposante granieten poort.

94
00:07:06,520 --> 00:07:12,440
Maar de tempel en het paleis besloegen
maar de helft van de omheinde ruimte.

95
00:07:12,600 --> 00:07:18,200
Sameh wil de rest
van het tempelcomplex opgraven.

96
00:07:21,080 --> 00:07:25,520
Elke dag is speciaal.
Elke dag is er iets nieuws.

97
00:07:25,680 --> 00:07:30,680
Er is elke dag een nieuwe theorie.
Elke dag zijn er een hoop vragen.

98
00:07:31,680 --> 00:07:37,760
Sameh en z'n team graven diepe geulen
op zoek naar verloren gebouwen.

99
00:07:37,920 --> 00:07:41,480
Ze halen lagen zand
van een oude wandelweg af.

100
00:07:41,640 --> 00:07:43,995
Ze doen een verrassende ontdekking.

101
00:07:44,120 --> 00:07:47,880
Opeens zien we dat hier ooit
een gat gemaakt is.

102
00:07:48,040 --> 00:07:49,400
Je ziet het zitten.

103
00:07:49,560 --> 00:07:52,515
Er is een gat gemaakt
en een muur gebouwd.

104
00:07:52,640 --> 00:07:57,320
Er is een gewelfd bouwwerk
in aangelegd.

105
00:07:57,480 --> 00:08:01,680
Het begint hier, vanaf deze muur,
helemaal tot daar.

106
00:08:02,800 --> 00:08:05,960
Het gewelf lijkt
het dak van een bouwwerk...

107
00:08:06,120 --> 00:08:09,355
dat diep onder het zand
begraven ligt.

108
00:08:09,480 --> 00:08:16,000
Sameh wil weten of het gebouwd is
tijdens of na Ramses' bewind.

109
00:08:16,160 --> 00:08:21,235
We gaan nu graven
om te zien of dit nog intact is.

110
00:08:21,360 --> 00:08:23,520
Of dit niet verstoord was.

111
00:08:23,680 --> 00:08:26,400
Om erachter te komen
wat dit bouwwerk is...

112
00:08:26,560 --> 00:08:30,275
en wat het kan onthullen over
de grootste farao van Egypte...

113
00:08:30,400 --> 00:08:32,640
en z'n blijvende invloed
op het land...

114
00:08:32,800 --> 00:08:36,675
moet Sameh
een ingang zien op te graven.

115
00:08:36,800 --> 00:08:38,720
Voor ons is het heel spannend.

116
00:08:43,840 --> 00:08:46,240
Bij Deir el-Medina...

117
00:08:48,360 --> 00:08:52,755
in een akropolis op de heuvel...

118
00:08:52,880 --> 00:08:55,800
leidt de Franse
egyptoloog Cedric Larcher...

119
00:08:55,960 --> 00:09:00,480
een team dat meerdere graftombes
van hooggeplaatsten onderzoekt.

120
00:09:00,640 --> 00:09:03,195
Een groot voorrecht voor ons...

121
00:09:03,320 --> 00:09:06,995
om deze prachtige tombes
op te graven en te bestuderen.

122
00:09:07,120 --> 00:09:11,360
Het zijn monumenten
uit de tijd van Ramses II.

123
00:09:11,520 --> 00:09:16,080
Cedric heeft de oude Egyptische
beschaving 19 jaar bestudeerd.

124
00:09:16,240 --> 00:09:19,440
Hij woont en werkt nu in Egypte.

125
00:09:19,600 --> 00:09:22,355
Twee maanden veldwerk
zijn zo spannend.

126
00:09:22,480 --> 00:09:26,120
Iets waar het hele team
en vooral ik op zitten te wachten.

127
00:09:26,280 --> 00:09:32,480
Dit seizoen richt Cedric zich op de
imposantste tombe van de necropolis.

128
00:09:32,640 --> 00:09:37,320
Hij is van Ramses' architect
Neferhotep.

129
00:09:37,480 --> 00:09:39,800
Ramses bouwde veel monumenten.

130
00:09:39,960 --> 00:09:43,235
Hij had goede, aardige,
professionele mensen nodig.

131
00:09:43,360 --> 00:09:45,960
Neferhotep was er een van.

132
00:09:46,120 --> 00:09:50,835
Cedric wil Neferhoteps deels
opgegraven tombe onderzoeken.

133
00:09:50,960 --> 00:09:54,000
Om te zien wat hij kan onthullen
over Ramses' bewind...

134
00:09:54,160 --> 00:09:58,640
en z'n langdurige aantrekkingskracht
op de oude Egyptenaren.

135
00:09:59,920 --> 00:10:04,680
Dit is een prachtige afbeelding
van eigenaar Neferhotep.

136
00:10:04,840 --> 00:10:09,960
Hij is het zeker omdat z'n naam hier
in hiërogliefen boven z'n hoofd staat.

137
00:10:11,520 --> 00:10:14,400
Daarnaast een zeldzame
afbeelding van Ramses.

138
00:10:14,560 --> 00:10:18,840
Die onthult Neferhoteps
sterke persoonlijke band met de farao.

139
00:10:19,000 --> 00:10:22,400
Zo'n tafereel is best wel ongewoon.

140
00:10:22,560 --> 00:10:29,080
De tombe onthult Neferhoteps werk
voor Ramses, opvallend gedetailleerd.

141
00:10:29,240 --> 00:10:34,080
Tijdens Ramses' bewind was
Neferhotep architect en voorman...

142
00:10:34,240 --> 00:10:39,400
van een team dat de tombes in
de Vallei der Koningen moest bouwen.

143
00:10:40,960 --> 00:10:45,680
Hij hield toezicht op hun werk,
materialen en voorraden.

144
00:10:45,840 --> 00:10:49,320
Hij woonde met ze
in het arbeidersdorp in de buurt.

145
00:10:51,440 --> 00:10:53,960
Hij volgde z'n vader
en grootvader op...

146
00:10:54,120 --> 00:10:57,320
bij het bouwen van tombes
en monumenten voor de farao.

147
00:10:57,480 --> 00:11:02,320
Maar Neferhotep had geen nakomeling
die in z'n voetsporen kon treden.

148
00:11:04,640 --> 00:11:07,920
Toen hij stierf, werd hij begraven
in een versierde tombe...

149
00:11:08,080 --> 00:11:11,120
op het hoogste punt van de necropolis.

150
00:11:15,000 --> 00:11:19,475
Op de binnenplaats heeft
Cedrics team openingen ontdekt...

151
00:11:19,600 --> 00:11:24,440
naar twee intrigerende,
verticale schachten vol puin.

152
00:11:24,600 --> 00:11:28,120
We weten niet wat zich daar
na de bouw allemaal bevond.

153
00:11:28,280 --> 00:11:31,320
Het blijft een groot mysterie.

154
00:11:31,480 --> 00:11:36,960
Het team verwijdert het puin
uit de eerste schacht.

155
00:11:37,120 --> 00:11:40,915
Cedric hoopt dat
ze bij een grafkamer uitkomen.

156
00:11:41,040 --> 00:11:45,040
Heel spannend, want ik denk
dat we bijna bij de bodem zijn.

157
00:11:48,760 --> 00:11:54,360
In de Vallei der Koningen zoekt
Aliaa Ismail naar aanwijzingen...

158
00:11:54,520 --> 00:11:59,315
die licht kunnen werpen op de dynastie
van Ramses de Grote.

159
00:11:59,440 --> 00:12:02,435
Hier in de Vallei der Koningen...

160
00:12:02,560 --> 00:12:05,240
een mooier gevoel
kan je bijna niet hebben.

161
00:12:05,480 --> 00:12:09,320
Aliaa werkt sinds 2016 in de Vallei.

162
00:12:09,480 --> 00:12:13,840
Ze leidt een team dat de tombe
van Ramses' vader digitaal vastlegt:

163
00:12:14,000 --> 00:12:16,160
Seti I.

164
00:12:17,280 --> 00:12:20,280
Ramses was niet
de eerste koning van z'n dynastie.

165
00:12:20,440 --> 00:12:26,280
Uit de graftombe van z'n vader blijkt
dat hij uit een rijke familie kwam.

166
00:12:26,440 --> 00:12:31,040
Aliaa wil weten hoe hij
die erfenis verder uitbouwde.

167
00:12:31,200 --> 00:12:37,795
Ik wil weten hoe Ramses de Grote zo'n
ongelooflijke dynastie zeker stelde.

168
00:12:37,920 --> 00:12:43,400
Eerst verkent Aliaa de tombe
die Ramses voor z'n zonen bouwde.

169
00:12:43,560 --> 00:12:49,155
Hij kan aanwijzingen bevatten over
hoe de farao z'n dynastie vorm gaf.

170
00:12:49,280 --> 00:12:55,360
Ik ben nog nooit in deze tombe
geweest. Spannend om hier te zijn.

171
00:12:57,720 --> 00:13:00,200
Aan het eind van de diepste gang...

172
00:13:00,360 --> 00:13:06,640
bewijst een prachtig beeld
dat Ramses deze tombe heeft gebouwd.

173
00:13:06,800 --> 00:13:12,200
Dit is een standbeeld van Osiris.
Hij heeft de staf en de vlegel vast.

174
00:13:12,360 --> 00:13:15,080
Heel mooi, heel gedetailleerd.

175
00:13:15,240 --> 00:13:19,000
Hij was ooit beschilderd.
Er zitten nog restjes op.

176
00:13:21,200 --> 00:13:26,560
Het beeld van Osiris had ooit
het gezicht van Ramses de Grote.

177
00:13:26,720 --> 00:13:31,240
Alle afbeeldingen van goden
moesten op de heersende farao lijken.

178
00:13:31,400 --> 00:13:36,000
Het standbeeld leidde
de overledene naar het hiernamaals.

179
00:13:36,160 --> 00:13:40,880
Het staat midden
in een zeer ongewone tombe.

180
00:13:41,040 --> 00:13:47,280
Met meer dan 120 bijna identieke
kamers, in totaal 45 meter breed...

181
00:13:47,440 --> 00:13:51,080
en zo'n 82 meter ver
het gesteente in.

182
00:13:51,240 --> 00:13:54,720
De grootste tombe
in de Vallei der Koningen.

183
00:13:54,880 --> 00:14:00,320
Aliaa wil weten waarom Ramses
zo'n enorme tombe heeft gebouwd.

184
00:14:06,360 --> 00:14:09,515
Er zijn hier in totaal 16 zuilen.

185
00:14:09,640 --> 00:14:15,400
Dit is de grootste zuilenkamer in
een tombe in de Vallei der Koningen.

186
00:14:17,160 --> 00:14:21,840
Dit is een erg lange gang,
met kamers achter beide zijmuren.

187
00:14:22,120 --> 00:14:23,960
Er ligt zo veel puin in.

188
00:14:24,120 --> 00:14:28,600
Om te weten waarom Ramses de tombe
van z'n zoons zo groot maakte...

189
00:14:28,760 --> 00:14:33,000
moet Aliaa dieper
het donkere doolhof van gangen in.

190
00:14:38,080 --> 00:14:42,800
In Abydos,
bij Ramses' tempelcomplex...

191
00:14:42,960 --> 00:14:46,440
graven Sameh en z'n team
het mysterieuze bouwwerk op...

192
00:14:46,600 --> 00:14:50,440
dat ze net gewonden hebben.
Ze zoeken een ingang.

193
00:14:50,600 --> 00:14:56,680
Je ziet sporen van de handen
van de metselaars die het bouwden.

194
00:14:56,840 --> 00:15:02,195
Het loopt deze kant op. We weten
niet tot hoe ver naar het westen.

195
00:15:02,320 --> 00:15:06,400
Hopelijk nog intact.
Hopelijk niet verstoord.

196
00:15:06,560 --> 00:15:09,560
Sameh wil weten of het meer onthult...

197
00:15:09,720 --> 00:15:14,235
over Ramses' macht
over het oude Egypte.

198
00:15:14,360 --> 00:15:17,160
Haal die dingen weg. Kom op, jongens.

199
00:15:21,480 --> 00:15:27,120
Bij het weghalen van het zanderige
puin, vinden ze scherven aardewerk.

200
00:15:27,280 --> 00:15:30,920
Hier zit pleisterkalk in.

201
00:15:31,080 --> 00:15:36,560
Dat werd gebruikt
bij de bouw van de tempel.

202
00:15:36,720 --> 00:15:41,120
Eén bepaald fragment valt het
deskundige oog van Sameh vooral op.

203
00:15:41,280 --> 00:15:43,760
We kwamen dit interessante stuk tegen.

204
00:15:43,920 --> 00:15:49,960
Een stuk aardewerk. Met binnenin
de resten van verbrande wierook.

205
00:15:50,120 --> 00:15:54,995
Wierook branden was heel gewoon
bij cultusrituelen.

206
00:15:55,120 --> 00:16:01,120
In het oude Egypte had men cultussen
om een god of godin te vereren.

207
00:16:01,280 --> 00:16:06,000
Ze waren een populair en alledaags
deel van het leven in Egypte.

208
00:16:08,360 --> 00:16:12,880
Dat we dit stuk hier vonden,
wijst ons erop...

209
00:16:13,040 --> 00:16:16,035
dat hier erediensten werden gehouden.

210
00:16:16,160 --> 00:16:20,235
Als het team meer bewijs
vindt van cultussen...

211
00:16:20,360 --> 00:16:23,800
dan kan dat aantonen
hoe de tempel gebruikt werd.

212
00:16:24,240 --> 00:16:28,560
De ontdekking hielp Sameh
om het bouwwerk te dateren.

213
00:16:28,720 --> 00:16:32,040
Dit bouwwerk is vast
van ver na de tijd van Ramses.

214
00:16:32,200 --> 00:16:34,040
Het is ptolemaeïsch.

215
00:16:34,200 --> 00:16:37,040
Ptolemaeus, stichter
van de ptolemaeïsche dynastie...

216
00:16:37,200 --> 00:16:39,000
die eindigde met Cleopatra...

217
00:16:39,160 --> 00:16:45,040
werd bijna duizend jaar
na Ramses II farao.

218
00:16:45,200 --> 00:16:48,315
Het aardewerk is
een belangrijke ontdekking.

219
00:16:48,440 --> 00:16:53,520
Een millennium later heeft iemand
onder deze wandelweg gegraven.

220
00:16:53,680 --> 00:16:58,040
Om zo dicht bij de tempel van
Ramses te bouwen als maar kon.

221
00:16:58,200 --> 00:17:00,960
Sameh hoopt erachter
te komen waarom.

222
00:17:02,800 --> 00:17:06,560
Na uren graven,
vindt het team een opening...

223
00:17:06,720 --> 00:17:09,920
aan het eind
van het mysterieuze bouwwerk.

224
00:17:10,080 --> 00:17:14,440
Nu komen we eindelijk bij de deur.
Dit is de ingang.

225
00:17:14,600 --> 00:17:20,480
Dit gaat voor het eerst
in 2000 jaar open.

226
00:17:24,120 --> 00:17:28,280
In de Vallei der Koningen
wil Aliaa begrijpen...

227
00:17:28,440 --> 00:17:33,600
waarom Ramses zo'n enorme tombe
voor z'n zoons bouwde.

228
00:17:33,760 --> 00:17:38,395
En wat dat zegt over
hoe hij z'n machtige dynastie vormgaf.

229
00:17:38,520 --> 00:17:43,275
Er is hier een trap.
Waar leidt die heen?

230
00:17:43,400 --> 00:17:49,400
In de donkere gangen sieren
vervaagde, oude reliëfs de muren.

231
00:17:49,560 --> 00:17:51,395
Maar ze zijn sterk geërodeerd.

232
00:17:51,520 --> 00:17:55,840
Je ziet overal zoutkristallen.

233
00:17:56,000 --> 00:17:59,355
Dit is duidelijk waterschade.

234
00:17:59,480 --> 00:18:03,435
Het lijkt erop dat er hier sprake was
van een plotse overstroming.

235
00:18:03,560 --> 00:18:08,960
De reliëfs kunnen cruciale informatie
bevatten over de tombe.

236
00:18:09,120 --> 00:18:12,435
Maar door de erosie
zijn ze bijna niet te ontcijferen.

237
00:18:12,560 --> 00:18:16,800
Die bobbels zijn
door het water veroorzaakt.

238
00:18:19,560 --> 00:18:23,275
Aliaa vindt een stuk dat nog gaaf is.

239
00:18:23,400 --> 00:18:25,400
Wat we hier kunnen zien...

240
00:18:25,560 --> 00:18:31,115
is een grote gedaante,
gevolgd door een kleinere gedaante.

241
00:18:31,240 --> 00:18:33,915
Dit is zeker Ramses.

242
00:18:34,040 --> 00:18:38,560
En hier naast hem
zien we dan z'n kind.

243
00:18:38,720 --> 00:18:42,515
Deze tombe is niet alleen
voor een paar zoons van Ramses.

244
00:18:42,640 --> 00:18:45,480
Maar voor een groot aantal zoons.

245
00:18:46,560 --> 00:18:49,715
De tombe bevat tientallen kamers.

246
00:18:49,840 --> 00:18:53,880
Vele zijn grafkamers
voor zoons van de koning.

247
00:18:55,680 --> 00:19:00,080
Ramses had tijdens z'n leven
meer dan honderd kinderen.

248
00:19:00,240 --> 00:19:03,480
Meer dan welke andere
Egyptische koning ook.

249
00:19:03,640 --> 00:19:07,160
Hij had een ongewoon groot
aantal echtgenotes en partners.

250
00:19:07,320 --> 00:19:09,880
In totaal meer dan 200.

251
00:19:10,040 --> 00:19:13,160
Sommigen huwde hij
om bondgenootschappen te sluiten...

252
00:19:13,320 --> 00:19:15,920
andere om zoons te baren.

253
00:19:18,560 --> 00:19:20,520
Hij verwekte 52 zoons...

254
00:19:20,680 --> 00:19:25,240
en stelde zo een gezonde mannelijke
bloedlijn zeker om hem op te volgen.

255
00:19:27,360 --> 00:19:30,400
Hij bouwde de enorme tombe
in de Vallei der Koningen...

256
00:19:30,560 --> 00:19:32,240
om ze bij elkaar te begraven.

257
00:19:32,400 --> 00:19:36,240
Dan waren ze in het hiernamaals
dicht bij hun vader.

258
00:19:39,280 --> 00:19:43,395
Ramses II wilde altijd al
een grote familie.

259
00:19:43,520 --> 00:19:48,275
Daarom bouwde hij zo'n enorme tombe.
Dit lijkt z'n doel te zijn geweest.

260
00:19:48,400 --> 00:19:52,800
Een tombe in de Vallei der Koningen
was een grote eer.

261
00:19:52,960 --> 00:19:55,395
Door de tombe
van z'n zoons hier te bouwen...

262
00:19:55,520 --> 00:19:59,155
hoopte Ramses ze een voorspoedig
leven na de dood te bezorgen.

263
00:19:59,280 --> 00:20:02,195
Bij leven zorgde hij ook voor ze.

264
00:20:02,320 --> 00:20:06,555
Op de muur kan Aliaa
de rol van één zoon aflezen.

265
00:20:06,680 --> 00:20:11,520
Het gewaad dat deze persoon draagt,
lijkt op dat van een priester.

266
00:20:11,680 --> 00:20:17,395
Dit was misschien de zoon van Ramses,
als een van de hogepriesters.

267
00:20:17,520 --> 00:20:19,240
Dat was een titel...

268
00:20:19,400 --> 00:20:24,400
die hem tot een belangrijk persoon
aan het koninklijke hof maakte.

269
00:20:24,560 --> 00:20:28,960
Ramses gaf z'n vele zoons belangrijke
posities in het hele land...

270
00:20:29,120 --> 00:20:31,560
om hun trouw te garanderen.

271
00:20:31,720 --> 00:20:36,280
Dat zijn de daden
van een geslepen vader en leider.

272
00:20:36,440 --> 00:20:41,200
Straks wil Aliaa weten hoe Ramses
z'n trouwe zoons gebruikte...

273
00:20:41,360 --> 00:20:45,840
om z'n heerschappij voort te zetten
en z'n dynastie uit te bouwen.

274
00:20:50,200 --> 00:20:53,000
In de necropolis Saqqara...

275
00:20:54,200 --> 00:20:59,400
heeft Ola's team zo'n zeven meter
omlaaggegraven in de nieuwe schacht.

276
00:20:59,560 --> 00:21:01,715
Ze hebben de bodem nog niet bereikt.

277
00:21:01,840 --> 00:21:04,960
Goedemorgen.

278
00:21:05,120 --> 00:21:07,240
Ola hoopt nog steeds dat de schacht...

279
00:21:07,400 --> 00:21:10,435
leidt naar een tombe
van een van Ramses' generaal...

280
00:21:10,560 --> 00:21:14,075
en dat het verduidelijkt
hoe hij ze loyaal hield.

281
00:21:14,200 --> 00:21:16,960
We beginnen botten te vinden.

282
00:21:17,120 --> 00:21:21,915
We lijken heel dicht
bij de ingang van de tombe te komen.

283
00:21:22,040 --> 00:21:25,800
We gaan iets interessants vinden.
Dat is zeker.

284
00:21:26,920 --> 00:21:32,000
Botten wijzen erop dat er
een grafkamer in de buurt is.

285
00:21:33,440 --> 00:21:34,920
Hou dit bij u.

286
00:21:37,440 --> 00:21:40,915
Dit is er nog een. Dit is een amulet.

287
00:21:41,040 --> 00:21:46,160
Die legden ze op de mummie, ter
bescherming. Er is dus een grafkelder.

288
00:21:58,720 --> 00:22:03,195
Als ze verder graven,
vinden ze de ingang van een kamer.

289
00:22:03,320 --> 00:22:06,840
We hebben een opening
naar het oosten gevonden.

290
00:22:07,000 --> 00:22:12,120
Arbeiders maken de ingang vrij
en verbinden twee houten ladders...

291
00:22:12,280 --> 00:22:15,635
zodat Ola de schacht in kan
om op onderzoek te gaan.

292
00:22:15,760 --> 00:22:17,555
Ik hoop dat het veilig is.

293
00:22:17,680 --> 00:22:23,600
Terwijl het team de ladder aanbrengt,
bereidt Ola zich voor...

294
00:22:23,760 --> 00:22:26,640
op de lange afdaling in het onbekende.

295
00:22:26,800 --> 00:22:30,440
Hier zie je de adrenaline die me
de kracht geeft om dat te doen.

296
00:22:30,600 --> 00:22:37,120
Zonder adrenaline had ik
geweigerd om omlaag te gaan.

297
00:22:37,280 --> 00:22:41,435
De smalle schacht gaat nu
in totaal zo'n acht meter omlaag.

298
00:22:41,560 --> 00:22:44,600
Een val kan fataal uitpakken.

299
00:22:44,760 --> 00:22:50,800
Dit is de eerste keer dat ik deze
schacht in ga. Ik ben heel opgewonden.

300
00:22:59,960 --> 00:23:02,560
Langzaam aan, doctor.

301
00:23:05,720 --> 00:23:10,800
Bij Deir el-Medina graaft
Cedrics team een schacht uit...

302
00:23:10,960 --> 00:23:16,200
op de binnenplaats van de tombe
van Ramses' architect: Neferhotep.

303
00:23:16,360 --> 00:23:20,800
Nu bereiken we een diepte
van drie of vier meter.

304
00:23:20,960 --> 00:23:25,275
Cedric wil weten
wat zich op de bodem bevindt.

305
00:23:25,400 --> 00:23:27,800
We weten niet waarom
de schacht hier loopt.

306
00:23:27,960 --> 00:23:32,920
Wat het verband is met de tombes
van de architect van Ramses II.

307
00:23:33,080 --> 00:23:35,800
Cedric hoopt
dat de schacht meer onthult...

308
00:23:35,960 --> 00:23:39,840
over de toewijding
van Egypte aan de grote farao.

309
00:23:40,000 --> 00:23:41,795
Maar er is een probleem.

310
00:23:41,920 --> 00:23:45,880
De wanden van de schacht
kunnen elk moment instorten.

311
00:23:46,040 --> 00:23:48,080
In dit deel van de necropolis...

312
00:23:48,240 --> 00:23:51,715
is de kalksteen heel erg zwak.

313
00:23:51,840 --> 00:23:55,840
We moeten voorzichtig zijn. We kunnen
niet zo snel werken als we willen.

314
00:23:59,240 --> 00:24:03,000
Na urenlange zorgvuldige opgraving...

315
00:24:03,160 --> 00:24:07,195
bereiken ze een laag
met veelbelovende tekenen.

316
00:24:07,320 --> 00:24:09,960
We lijken een bepaalde plek
bereikt te hebben.

317
00:24:10,120 --> 00:24:15,240
We vinden nogal ongewone dingen.
Ik ga binnenin kijken.

318
00:24:16,880 --> 00:24:22,120
Cedric ziet intrigerende aanwijzingen,
aan de voet van de schacht.

319
00:24:22,280 --> 00:24:26,995
We vinden resten van linnen,
van balsemmateriaal.

320
00:24:27,120 --> 00:24:29,560
We zien hier ook wat botjes.

321
00:24:30,680 --> 00:24:36,200
Stukjes linnen en botten wijzen erop
dat er mummies kunnen liggen.

322
00:24:36,360 --> 00:24:41,560
Ik denk dat we ergens doorheen zijn.
Ik voel wind daarvandaan komen.

323
00:24:41,720 --> 00:24:44,960
Er bevindt zich hier dus vast iets.

324
00:24:45,120 --> 00:24:49,680
De tocht suggereert dat ze de ingang
van een kamer hebben gevonden.

325
00:24:50,800 --> 00:24:54,160
Ik weet nog niet wat het is.
We moeten dieper gaan.

326
00:24:57,120 --> 00:25:02,600
Het team moet genoeg ruimte maken
voor Cedric om erin te kunnen.

327
00:25:08,160 --> 00:25:13,035
De opgraving vergt
nog eens twee dagen.

328
00:25:13,160 --> 00:25:15,680
Baas.
- Ja, wat is er?

329
00:25:15,840 --> 00:25:17,160
Er is hier iets.

330
00:25:17,320 --> 00:25:20,720
Volgens mij zijn we nu
bij de bodem van de schacht.

331
00:25:20,880 --> 00:25:26,520
Ze ontdekken de mogelijke ingang
van een grafkamer.

332
00:25:26,680 --> 00:25:29,560
Maar er liggen grote keien voor.

333
00:25:29,720 --> 00:25:34,040
We weten nog niet wat we moeten doen,
maar die stenen moeten weg.

334
00:25:34,200 --> 00:25:37,920
De keien zijn te zwaar
om met een emmer weg te halen.

335
00:25:39,560 --> 00:25:42,600
Na zorgvuldig beraad...

336
00:25:42,760 --> 00:25:47,760
besluit het team om de keien eruit
te tillen met een zware katrol...

337
00:25:47,920 --> 00:25:50,120
die aan een groot houten frame hangt.

338
00:25:51,560 --> 00:25:54,555
Heel zwaar,
ze moeten goed oppassen.

339
00:25:54,680 --> 00:25:57,920
Dus ze doen het heel langzaam.

340
00:26:06,840 --> 00:26:10,280
Uiteindelijk krijgen ze
de hijskraan op z'n plek.

341
00:26:10,440 --> 00:26:12,480
Heel spannend, want hiermee...

342
00:26:12,640 --> 00:26:16,680
kunnen we de laatste steen weghalen
en de grafkamer in komen.

343
00:26:18,680 --> 00:26:22,360
Arbeiders maken zorgvuldig touw
aan het grootste rotsblok vast...

344
00:26:22,520 --> 00:26:25,160
en beginnen het
uit de schacht te hijsen.

345
00:26:25,320 --> 00:26:28,600
Als het valt,
kan het ze fataal worden.

346
00:26:28,760 --> 00:26:29,920
Voorzichtig.

347
00:26:30,080 --> 00:26:33,600
Dit is de grootste steen.
Heel lastig om weg te krijgen.

348
00:26:36,080 --> 00:26:41,035
Maar nu is de doorgang groot genoeg
om in de grafkamer te komen.

349
00:26:41,160 --> 00:26:43,600
Met een ladder gaan we erin.

350
00:26:46,800 --> 00:26:48,400
Kom op.

351
00:26:50,560 --> 00:26:54,120
We hebben hier een probleem.

352
00:26:54,280 --> 00:26:59,555
Nog meer keien blokkeren de toegang.
Ze zitten diep in de ingang.

353
00:26:59,680 --> 00:27:03,160
Dus het team kan ze er
niet met touw en katrol uit tillen.

354
00:27:03,320 --> 00:27:06,240
Cedric heeft weer een plan nodig.

355
00:27:06,400 --> 00:27:09,280
We moeten die grote stenen
zien weg te krijgen.

356
00:27:14,320 --> 00:27:16,560
In Abydos...

357
00:27:19,640 --> 00:27:24,080
graven Sameh en z'n team
snel het mysterieuze bouwwerk uit...

358
00:27:24,240 --> 00:27:27,560
dat onder de weg
bij de tempel van Ramses staat.

359
00:27:27,720 --> 00:27:32,515
Sameh wil weten waarom iemand
een millennium na Ramses' bewind...

360
00:27:32,640 --> 00:27:35,480
besloot om hier
een bouwwerk te maken.

361
00:27:35,640 --> 00:27:39,920
Wat kan dat onthullen over
Ramses' invloed in het oude Egypte...

362
00:27:40,080 --> 00:27:41,800
lang na z'n dood?

363
00:27:41,960 --> 00:27:46,115
We zijn bij de ingang.
Hij is deels open.

364
00:27:46,240 --> 00:27:49,480
Maar het team staat
voor een nieuw probleem.

365
00:27:49,640 --> 00:27:52,320
We moeten heel voorzichtig afdalen.

366
00:27:52,480 --> 00:27:57,520
Anders raken we de muur
en die kan dan instorten.

367
00:27:57,680 --> 00:27:59,040
Wie zal het zeggen.

368
00:28:00,080 --> 00:28:05,235
Arbeiders verwijderen voorzichtig de
oude stenen die de ingang blokkeren.

369
00:28:05,360 --> 00:28:08,795
Ik hoop dat we iets vinden
wat ons vertelt...

370
00:28:08,920 --> 00:28:15,280
hoe de mensen dachten in die tijd,
duizend jaar na Ramses.

371
00:28:15,440 --> 00:28:21,240
Dit gewelfde bouwwerk is niet de enige
vreemde ontdekking die ze doen.

372
00:28:22,320 --> 00:28:27,715
Elders op de opgravingsplek
is iets schokkends ontdekt.

373
00:28:27,840 --> 00:28:33,680
We stuitten op deze opslagplaats
en vonden iets heel ongewoons.

374
00:28:33,840 --> 00:28:40,320
Het ligt vol met botten,
voornamelijk schedels van rammen.

375
00:28:40,480 --> 00:28:46,915
We telden meer dan 1200 ramskoppen.
Sommige in stof gewikkeld.

376
00:28:47,040 --> 00:28:51,120
Maar het zijn niet alleen
akelige schedels.

377
00:28:51,280 --> 00:28:55,715
We stuitten op dit prachtige belletje.

378
00:28:55,840 --> 00:29:00,955
Met klepel. In uitstekende staat.

379
00:29:01,080 --> 00:29:07,200
Met vier dierenkoppen erop,
die goden voorstellen.

380
00:29:07,360 --> 00:29:13,160
Dit hing toen aan de nek van een ram
en maakte dit geluid.

381
00:29:13,320 --> 00:29:20,040
Een heel uitzonderlijke vondst.
We zijn er heel blij mee.

382
00:29:21,080 --> 00:29:25,600
Sameh denkt dat de karkassen
op een specifieke cultus wijzen.

383
00:29:25,760 --> 00:29:30,480
Je krijgt het idee
dat er een ramcultus was.

384
00:29:31,640 --> 00:29:36,560
De oude Egyptenaren zagen rammen
als heilige vruchtbaarheidssymbolen.

385
00:29:36,720 --> 00:29:39,920
Als weergaves van hun goden.

386
00:29:41,800 --> 00:29:44,800
In Zuid-Egypte werd
de ram alom vereerd.

387
00:29:44,960 --> 00:29:49,160
Daar mummificeerden ze rammen
en begroeven ze ritueel.

388
00:29:52,280 --> 00:29:59,200
De ramcultus verspreidde zich
over heel Egypte, waaronder Abydos.

389
00:30:03,120 --> 00:30:06,720
Deze enorme hoeveelheid
kan aangeven dat vereerders...

390
00:30:06,880 --> 00:30:11,040
ramschedels van talloze voorgaande
rituelen verzamelden...

391
00:30:11,200 --> 00:30:15,280
en ze hier
in een akelig massagraf legden.

392
00:30:15,440 --> 00:30:17,360
Het lijkt in één keer gedaan.

393
00:30:17,520 --> 00:30:20,120
Dat ze op een keer verzameld zijn.

394
00:30:20,280 --> 00:30:26,080
Op een bepaald moment besloten ze
dat die talloze ramskoppen...

395
00:30:26,240 --> 00:30:29,880
naar het vereerde domein
van Ramses II moesten.

396
00:30:30,040 --> 00:30:32,520
Sameh denkt
dat de schedels hier gelegd zijn...

397
00:30:32,680 --> 00:30:36,200
vanwege de link
tussen de tempel en Ramses.

398
00:30:36,360 --> 00:30:39,395
Sameh wil weten
of het gewelfde bouwwerk...

399
00:30:39,520 --> 00:30:43,240
ook bewijs bevat van die cultus.

400
00:30:43,400 --> 00:30:46,880
Bij de opgraving heeft
het team genoeg puin verwijderd...

401
00:30:47,040 --> 00:30:49,760
om de hele ingang bloot te leggen.

402
00:30:49,920 --> 00:30:55,040
Sameh kan voor het eerst
het mysterieuze bouwwerk betreden.

403
00:30:55,200 --> 00:30:58,080
Het is zo donker binnen.

404
00:31:02,360 --> 00:31:04,280
In Saqqara...

405
00:31:05,360 --> 00:31:09,680
gaat Ola een smalle, instabiele
schacht van acht meter diep in.

406
00:31:09,840 --> 00:31:13,075
Om de nieuwe tombe te verkennen.

407
00:31:13,200 --> 00:31:16,080
Eindelijk. Wat een avontuur.

408
00:31:20,120 --> 00:31:25,635
Ola wil onderzoeken of deze tombe
uit de tijd van Ramses stamt...

409
00:31:25,760 --> 00:31:32,000
en of hij onthult hoe de koning zorgde
dat z'n generaals hem trouw bleven.

410
00:31:40,080 --> 00:31:45,840
De tombe bevat aardewerk, ooit gevuld
met eten en drinken voor de doden.

411
00:31:48,680 --> 00:31:55,480
Anders dan ik had verwacht,
maar wel interessant.

412
00:31:55,640 --> 00:32:00,960
Ola ontdekt meerdere nissen
in de muren van de tombe.

413
00:32:01,120 --> 00:32:06,160
We hebben veel doden in elke nis.

414
00:32:06,320 --> 00:32:10,040
Deze ligt vol met skeletten.
Wat is dit nou?

415
00:32:10,200 --> 00:32:13,440
Mijn god. Dit zijn de ribben.

416
00:32:13,600 --> 00:32:19,355
Dit stuk hout bewijst
dat er een houten sarcofaag lag.

417
00:32:19,480 --> 00:32:24,440
Deze ontheiligde resten bewijzen
dat hier grafrovers binnen waren...

418
00:32:24,600 --> 00:32:28,760
op zoek naar kostbaarheden
die bij de mummies lagen.

419
00:32:28,920 --> 00:32:33,920
Ze namen de kostbare dingen mee,
maar lieten andere grafspullen achter.

420
00:32:34,080 --> 00:32:36,160
Dit is heel fraai.

421
00:32:37,840 --> 00:32:43,160
Dit is een deel van een bord.
En nog eentje.

422
00:32:43,320 --> 00:32:45,200
Wil je soep?

423
00:32:47,320 --> 00:32:53,435
Ola herkent de stijl van het aardewerk
en kan er graven mee dateren.

424
00:32:53,560 --> 00:32:57,835
Het kan uit de latere periode komen,
de 26e dynastie.

425
00:32:57,960 --> 00:33:04,640
De 26e dynastie begon bijna 600 jaar
na Ramses' bewind.

426
00:33:04,800 --> 00:33:08,200
Dat kan de aardewerkscherf verklaren
met de demotische tekst...

427
00:33:08,360 --> 00:33:12,360
die Ola boven aan de schacht vond.

428
00:33:12,520 --> 00:33:18,200
Het begint erop te lijken dat de tombe
niets met Ramses te maken heeft.

429
00:33:18,360 --> 00:33:21,595
Dit moet allemaal bestudeerd worden.

430
00:33:21,720 --> 00:33:27,280
Maar dan ziet Ola iets veelbelovends,
verborgen tussen de begraven potten.

431
00:33:27,440 --> 00:33:32,075
Interessant.
Dit is de sik van de sarcofaag.

432
00:33:32,200 --> 00:33:35,435
Dit betekent
dat die persoon belangrijk was.

433
00:33:35,560 --> 00:33:38,320
Meestal een symbool van een hoge rang.

434
00:33:38,480 --> 00:33:42,075
Een van de mensen
in de kring rond Ramses.

435
00:33:42,200 --> 00:33:44,440
Interessant.

436
00:33:44,600 --> 00:33:49,080
De uitgehouwen houten sik duidt
op iemand met een hoge status.

437
00:33:49,240 --> 00:33:52,195
Mogelijk uit de tijd van Ramses.

438
00:33:52,320 --> 00:33:57,435
De tombe kan toch aangelegd zijn
tijdens het bewind van Ramses.

439
00:33:57,560 --> 00:34:03,560
De artefacten uit de 26e dynastie
zijn er dan eeuwen later in gelegd.

440
00:34:03,720 --> 00:34:08,800
Het gebied werd toen
opnieuw gebruikt voor graven.

441
00:34:08,960 --> 00:34:11,955
De oude Egyptenaren
hergebruikten tombes vaak...

442
00:34:12,080 --> 00:34:15,595
eeuwen nadat ze aangelegd waren.

443
00:34:15,720 --> 00:34:21,155
Daardoor is het lastig
voor egyptologen om ze te dateren.

444
00:34:21,280 --> 00:34:25,240
De vondst van een andere tombe,
mogelijk uit de tijd van Ramses...

445
00:34:25,400 --> 00:34:29,920
is zo aanlokkelijk
dat Ola dieper wil graven.

446
00:34:30,080 --> 00:34:31,720
Weet je wat we nu gaan doen?

447
00:34:31,880 --> 00:34:35,635
We halen het zand uit de nissen.

448
00:34:35,760 --> 00:34:40,640
Alles gaat dan mee naar buiten
en daar zeven we het.

449
00:34:42,000 --> 00:34:44,555
Er is nog enorm veel werk te doen...

450
00:34:44,680 --> 00:34:48,800
om het hele verhaal
achter deze tombe te onthullen.

451
00:34:48,960 --> 00:34:51,160
Wat een avontuur.

452
00:34:53,400 --> 00:34:57,840
Tot nu toe suggereert het dat
Ramses z'n generaals beloonde...

453
00:34:58,000 --> 00:35:00,595
met de hoop op eeuwig leven.

454
00:35:00,720 --> 00:35:04,760
De belofte van een weelderige
begrafenis in het heilige Saqqara...

455
00:35:04,920 --> 00:35:08,075
in de schaduw
van de eerste piramide...

456
00:35:08,200 --> 00:35:09,840
zorgde dat ze loyaal bleven.

457
00:35:10,000 --> 00:35:13,640
Het hielp Ramses
z'n dynastie in stand te houden.

458
00:35:18,600 --> 00:35:20,795
In Abydos...

459
00:35:20,920 --> 00:35:26,960
gaat Sameh zo het 2000 jaar
oude bouwwerk voor het eerst in.

460
00:35:27,120 --> 00:35:32,675
Het is er heel donker en het is
moeilijk om te zien wat erin zit.

461
00:35:32,800 --> 00:35:36,075
We halen er licht bij,
dan kunnen we naar binnen.

462
00:35:36,200 --> 00:35:39,400
Geef me de lamp. Heel goed, geweldig.

463
00:35:39,560 --> 00:35:41,360
Sameh hoopt dat het bouwwerk...

464
00:35:41,520 --> 00:35:44,720
dat duizend jaar
na Ramses' dood is gebouwd...

465
00:35:44,880 --> 00:35:50,560
bewijst dat er bij de tempel
sprake was van een cultus.

466
00:35:53,800 --> 00:35:56,200
Dat het meer zegt
over de blijvende kracht...

467
00:35:56,360 --> 00:36:00,240
van de invloed van de farao
op het oude Egypte.

468
00:36:04,720 --> 00:36:07,080
Het is groot.

469
00:36:08,440 --> 00:36:13,200
Erg verrassend dat het plafond
afgewerkt is met modder.

470
00:36:13,360 --> 00:36:14,960
Heel zorgvuldig.

471
00:36:15,120 --> 00:36:20,280
Nogal ongebruikelijk, want
het is zwaar om hier te gaan stuken.

472
00:36:20,440 --> 00:36:22,880
Sameh zoekt naar inscripties...

473
00:36:23,040 --> 00:36:26,040
die wijzen op het nut
van het bouwwerk.

474
00:36:26,200 --> 00:36:28,755
Maar de muren zijn kaal.

475
00:36:28,880 --> 00:36:31,040
Hij bestudeert de ligging.

476
00:36:31,200 --> 00:36:34,800
Hij denkt dat de grootste aanwijzing
voor het belang ervan...

477
00:36:34,960 --> 00:36:37,075
in de positionering te vinden is.

478
00:36:37,200 --> 00:36:41,720
Het is langs de noordelijke muur
van de tempel gebouwd.

479
00:36:41,880 --> 00:36:44,080
Een zeer vereerde plek.

480
00:36:44,240 --> 00:36:46,760
Tijdens de ptolemaeïsche periode...

481
00:36:46,920 --> 00:36:50,920
werd dit voor
een bepaalde cultus aangelegd.

482
00:36:54,120 --> 00:36:59,520
Sameh denkt dat
dit bouwwerk nooit is gebruikt.

483
00:36:59,680 --> 00:37:02,800
De plek,
precies naast Ramses' tempel...

484
00:37:02,960 --> 00:37:07,800
suggereert dat de cultus
Ramses zelf vereerde.

485
00:37:07,960 --> 00:37:12,760
Ook al is het bouwwerk
van lang na Ramses' dood.

486
00:37:12,920 --> 00:37:16,760
Vereringen van andere farao's
duren meestal twee of drie eeuwen.

487
00:37:16,920 --> 00:37:18,720
Dit gaat om duizend jaar.

488
00:37:18,880 --> 00:37:23,315
Het begraven bouwwerk,
het aardewerk en de ramskoppen...

489
00:37:23,440 --> 00:37:27,755
wijzen allemaal op de kracht van
Ramses' blijvende aantrekkingskracht.

490
00:37:27,880 --> 00:37:30,080
Hij denkt dat het aantoont
dat de farao...

491
00:37:30,240 --> 00:37:33,320
duizend jaar na z'n dood
nog vereerd werd.

492
00:37:33,480 --> 00:37:36,080
Eeuwen langer dan andere farao's.

493
00:37:36,240 --> 00:37:42,520
Het zegt veel over hoe belangrijk
deze farao was voor de Egyptenaren.

494
00:37:47,360 --> 00:37:52,555
In Deir el-Medina is Cedrics team
al twee dagen bezig...

495
00:37:52,680 --> 00:37:55,560
om iets wat op een kamer lijkt
binnen te komen.

496
00:37:55,720 --> 00:37:57,680
Hij ligt onder in een schacht.

497
00:37:57,840 --> 00:38:02,315
Naast de tombe
van Ramses' architect Neferhotep.

498
00:38:02,440 --> 00:38:04,360
Maar in de ingang van de kamer...

499
00:38:04,520 --> 00:38:08,315
blokkeren onstabiele keien
nog steeds de doorgang.

500
00:38:08,440 --> 00:38:11,400
Het is duidelijk dat we ze
niet kunnen ophijsen.

501
00:38:11,560 --> 00:38:14,040
We moeten een andere manier vinden.

502
00:38:14,200 --> 00:38:16,800
Het plafond van de tunnel voorkomt...

503
00:38:16,960 --> 00:38:19,760
dat ze de keien
er met de katrol uit kunnen hijsen.

504
00:38:19,920 --> 00:38:24,160
Ze gebruiken een geïmproviseerde
hellingbaan om ze weg te schuiven.

505
00:38:25,800 --> 00:38:30,480
De ingang is eindelijk vrij
en de geur is veelbelovend.

506
00:38:30,640 --> 00:38:34,320
In de schacht rook ik
de specifieke geur van mummies.

507
00:38:34,480 --> 00:38:36,555
Voor we de grafkamer binnengaan...

508
00:38:36,680 --> 00:38:40,840
moeten we voor de zekerheid
een mondmasker dragen.

509
00:38:41,000 --> 00:38:45,515
Een nieuwe tombe met mummies
binnengaan, kan gevaarlijk zijn.

510
00:38:45,640 --> 00:38:50,000
De oude lijken kunnen schimmels
hebben die nadelig zijn voor mensen.

511
00:38:53,040 --> 00:38:54,960
Hij hoopt hier meer te ontdekken...

512
00:38:55,120 --> 00:38:59,760
over de kracht van Ramses' invloed
op de oude Egyptenaren.

513
00:39:01,280 --> 00:39:02,795
Oké, mooi.

514
00:39:02,920 --> 00:39:05,400
Het is inderdaad een grafkamer.

515
00:39:05,560 --> 00:39:09,560
Achterin ligt de ruimte vol
met oude overblijfselen.

516
00:39:09,720 --> 00:39:14,040
Ik zie hier veel linnen,
gemummificeerde lijken.

517
00:39:14,200 --> 00:39:17,560
Verschillende manieren
van mummificatie, van balseming.

518
00:39:17,720 --> 00:39:19,040
Nogal een chaos.

519
00:39:19,200 --> 00:39:25,200
Zo is het ooit niet begonnen.
Er is hier duidelijk iets gebeurd.

520
00:39:25,360 --> 00:39:28,360
Een gruwelijk tors
verschaft Cedric een aanwijzing...

521
00:39:28,520 --> 00:39:31,880
waardoor hij
sommige mummies kan dateren.

522
00:39:32,040 --> 00:39:35,800
De meeste mummies stammen
uit de ptolemaeïsche tijd.

523
00:39:35,960 --> 00:39:38,920
Het lijkt erop dat
deze schacht en grafkamer...

524
00:39:39,080 --> 00:39:41,960
opnieuw gebruikt zijn
in een latere periode.

525
00:39:43,080 --> 00:39:47,200
Cedric denkt dat deze Egyptenaren
ervoor kozen om begraven te worden...

526
00:39:47,360 --> 00:39:52,000
onder de tombe van Neferhotep,
omdat hij Ramses' architect was.

527
00:39:52,160 --> 00:39:56,920
Misschien wilden ze in de buurt zijn
van iemand die heel belangrijk was...

528
00:39:57,080 --> 00:40:00,800
tijdens het bewind van Ramses II,
een zeer beroemd iemand.

529
00:40:00,960 --> 00:40:04,800
Door hier begraven te worden
hoopten ze te delen...

530
00:40:04,960 --> 00:40:09,555
in Ramses' eeuwige glorie.
Bewijs van de blijvende kracht...

531
00:40:09,680 --> 00:40:12,355
van Ramses' bijna goddelijke
aantrekkingskracht.

532
00:40:12,480 --> 00:40:14,480
Zo spannend om hier te zijn.

533
00:40:14,640 --> 00:40:18,920
De grafkamer en deze lijken
zijn een opmerkelijke ontdekking.

534
00:40:19,080 --> 00:40:24,040
Maar Cedric en z'n team hebben
nu wel een berg werk te verzetten.

535
00:40:24,200 --> 00:40:27,640
We hebben nog veel te doen.
We moeten snappen wat er gebeurd is.

536
00:40:27,800 --> 00:40:32,640
Wie zijn die mensen die hier liggen?
Heel veel vragen.

537
00:40:36,120 --> 00:40:38,435
Op de oostelijke oever van de Nijl...

538
00:40:38,560 --> 00:40:43,600
gaat Aliaa de enorme
Luxor-tempel onderzoeken.

539
00:40:43,760 --> 00:40:48,275
Ramses beloonde z'n zonen na hun dood
met een overdadige tombe.

540
00:40:48,400 --> 00:40:53,480
Aliaa wil nu weten hoe ze hem hielpen
met z'n machtige dynastie...

541
00:40:53,640 --> 00:40:56,635
toen ze nog leefden.

542
00:40:56,760 --> 00:41:00,595
Als je hier staat,
voor die enorme zuilen...

543
00:41:00,720 --> 00:41:06,160
dan voel je je zo klein, vergeleken
met die gigantische cultuur.

544
00:41:07,800 --> 00:41:11,195
Grote delen van de tempel
werden door Ramses gebouwd.

545
00:41:11,320 --> 00:41:14,800
En hij zorgde ervoor
dat iedereen dat wist.

546
00:41:14,960 --> 00:41:19,195
De cartouches van Ramses de Grote
zijn altijd groots.

547
00:41:19,320 --> 00:41:24,160
En groot in omvang.
Je herkent ze meteen.

548
00:41:24,320 --> 00:41:28,800
Omdat Ramses' cartouches
van heel ver te zien zijn.

549
00:41:28,960 --> 00:41:30,960
Die van anderen niet.

550
00:41:31,920 --> 00:41:33,920
Verborgen achter een rij zuilen...

551
00:41:34,080 --> 00:41:39,480
beeldt een opmerkelijk reliëf
17 van Ramses' kinderen af.

552
00:41:39,640 --> 00:41:43,960
Het tweede kind
dat wordt afgebeeld, heet Ramses.

553
00:41:44,120 --> 00:41:47,440
Het vierde heet Chaemwase.

554
00:41:47,600 --> 00:41:51,400
En hier zien we Merenptah.

555
00:41:51,560 --> 00:41:56,875
Heel ongewoon dat z'n kinderen hier
in de tempel op de muur te zien zijn.

556
00:41:57,000 --> 00:42:00,480
Maar door dat zo te doen...

557
00:42:00,640 --> 00:42:04,720
laat hij heel Egypte zien
wie z'n kinderen zijn.

558
00:42:04,880 --> 00:42:08,080
Ramses loofde z'n kinderen
niet alleen openlijk...

559
00:42:08,240 --> 00:42:11,920
hij gaf ze ook machtige banen
in z'n koninkrijk.

560
00:42:13,480 --> 00:42:17,760
Ramses gaf enkele van
z'n zoons hoge rangen in het leger...

561
00:42:17,920 --> 00:42:21,640
om met hem samen te strijden
in z'n militaire campagnes.

562
00:42:23,160 --> 00:42:28,000
Samen vielen ze ten noorden van
Egypte de vijand aan, de Hettieten.

563
00:42:28,160 --> 00:42:32,120
Ze belegerden meerdere
van hun versterkte steden.

564
00:42:34,480 --> 00:42:38,960
Hij benoemde andere zoons tot
hogepriesters, om cultussen te leiden.

565
00:42:39,120 --> 00:42:42,840
Om zo z'n religieuze en politieke
autoriteit zeker te stellen.

566
00:42:44,360 --> 00:42:47,960
Ramses hield z'n zoons
z'n hele leven dicht bij zich...

567
00:42:48,120 --> 00:42:53,600
om de controle over Egypte te houden
en z'n dynastie zeker te stellen.

568
00:42:53,760 --> 00:42:57,920
Na een heerschappij
van 66 jaar stierf Ramses.

569
00:42:58,080 --> 00:43:02,960
De troon ging naar z'n oudste
nog levende zoon: Merenptah.

570
00:43:04,440 --> 00:43:07,440
Ramses zorgde ervoor
dat z'n dynastie kon voortbestaan.

571
00:43:07,600 --> 00:43:10,040
Door meer dan 100 kinderen
te verwekken...

572
00:43:10,200 --> 00:43:13,680
en vele daarvan
op sleutelposities te zetten.

573
00:43:13,840 --> 00:43:17,560
Hij heeft die kinderen geleerd
om in z'n voetsporen te treden.

574
00:43:17,720 --> 00:43:21,595
Om alles te doen
wat hij voor ogen had.

575
00:43:21,720 --> 00:43:25,880
Ik denk dat Ramses
zoveel mogelijk kinderen verwekte...

576
00:43:26,040 --> 00:43:31,680
om te zorgen dat niemand de troon
kon inpikken van de Ramessiden.

577
00:43:33,640 --> 00:43:36,720
Het ingenieuze plan
van de koning werkte.

578
00:43:38,160 --> 00:43:40,960
Na een machtig en langdurig bewind...

579
00:43:41,120 --> 00:43:46,440
bleef z'n bloedlijn
nog drie generaties op de troon.

580
00:43:46,600 --> 00:43:52,760
De Egyptenaren aanbaden hem mogelijk
1000 jaar na z'n dood als een god.

581
00:43:52,920 --> 00:43:59,920
Ook nu nog herinneren we ons Ramses II
als de grootste farao van Egypte.

582
00:44:00,080 --> 00:44:03,080
Ondertiteld door: Diederik Eekhout

583
00:44:04,305 --> 00:45:04,358
Watch Online Movies and Series for FREE
www.osdb.link/lm