"Cosmos: A Spacetime Odyssey" Standing Up in the Milky Way

1 00:00:02,878 --> 00:00:08,675 <i>Kosmos jest wszystkim, co jest, by³o, b¹dŸ bêdzie.</i> 2 00:00:10,010 --> 00:00:11,136 <i>Wyrusz ze mn¹.</i> 3 00:00:13,514 --> 00:00:17,226 Pokolenie temu astronom Carl Sagan sta³ w tym miejscu 4 00:00:17,267 --> 00:00:20,979 i wys³a³ milionów z nas na wspania³¹ przygodê. 5 00:00:21,021 --> 00:00:24,816 Odkrycia we wszechœwiecie zdobyte przez naukê. 6 00:00:24,858 --> 00:00:27,402 Czas wyruszyæ ponownie. 7 00:00:29,530 --> 00:00:31,657 Wyruszymy na przygodê, która wyœle nas 8 00:00:31,698 --> 00:00:33,992 od wielkoœci mikroskopijnych do nieskoñczonych, 9 00:00:34,034 --> 00:00:36,995 od pocz¹tku czasu do odleg³ej przysz³oœci. 10 00:00:37,037 --> 00:00:40,624 Zbadamy galaktyki, s³oñca i œwiaty, 11 00:00:40,666 --> 00:00:44,211 bêdziemy uje¿d¿aæ fale grawitacyjne czasoprzestrzeni, 12 00:00:44,253 --> 00:00:47,756 poznamy stworzenia, które ¿yj¹ w ogniu i lodzie, 13 00:00:47,798 --> 00:00:51,552 ujrzymy planety gwiazd, które nigdy nie umieraj¹, 14 00:00:51,593 --> 00:00:54,179 odkryjemy atomy o masie s³oñca 15 00:00:54,221 --> 00:00:57,057 i wszechœwiaty mniejsze od atomów. 16 00:00:58,308 --> 00:01:01,895 Kosmos jest równie¿ histori¹ o nas. 17 00:01:01,937 --> 00:01:05,649 To saga o tym, jak wêdrowne gromady myœliwych i zbieraczy 18 00:01:05,691 --> 00:01:10,362 odnalaz³y drogê do gwiazd. 19 00:01:10,404 --> 00:01:14,199 Jedna przygoda z wieloma bohaterami. 20 00:01:16,000 --> 00:01:22,074 Wspomó¿ nas i zostañ cz³onkiem VIP, by pozbyæ siê reklam z www.OpenSubtitles.org 21 00:01:23,792 --> 00:01:26,378 Aby odbyæ tê podró¿, bêdzie nam potrzebna wyobraŸnia. 22 00:01:26,420 --> 00:01:28,714 Lecz sama wyobraŸnia nie wystarczy, 23 00:01:28,755 --> 00:01:34,344 gdy¿ natura jest wspanialsza, ni¿ jesteœmy sobie w stanie wyobraziæ. 24 00:01:38,390 --> 00:01:42,019 Aby stworzyæ tê podró¿, pokolenia poszukiwaczy 25 00:01:42,060 --> 00:01:45,731 sztywno trzyma³y siê bardzo prostych regu³. 26 00:01:45,772 --> 00:01:49,401 Sprawdzaæ pomys³y poprzez eksperymenty i obserwacjê, 27 00:01:49,443 --> 00:01:52,321 rozbudowywaæ pomys³y, które przejd¹ ten test 28 00:01:52,362 --> 00:01:54,573 i odrzuciæ te, które zawiod¹. 29 00:01:54,615 --> 00:01:57,242 Iœæ za dowodami, niezale¿nie gdzie poprowadz¹. 30 00:01:57,284 --> 00:02:00,579 I podwa¿aæ wszystko. 31 00:02:00,621 --> 00:02:05,501 ZgódŸ siê na te warunki i kosmos jest twój. 32 00:02:07,628 --> 00:02:09,796 Wyrusz ze mn¹. 33 00:03:44,892 --> 00:03:48,520 KOSMOS S01E01 Nasze miejsce w Drodze Mlecznej 34 00:03:48,562 --> 00:03:50,439 T³umaczenie: Orlando 35 00:04:05,120 --> 00:04:09,750 Na statku WyobraŸnia jesteœmy wolni od ograniczeñ przestrzeni i czasu. 36 00:04:09,791 --> 00:04:12,794 Mo¿emy wyruszyæ wszêdzie. 37 00:04:12,836 --> 00:04:18,342 Jeœli chcesz zobaczyæ, gdzie jesteœmy w kosmosie, wyjrzyj przez okno. 38 00:04:22,262 --> 00:04:25,891 Na wymiarze czasu przesz³oœæ le¿y pod nami. 39 00:04:28,185 --> 00:04:32,439 Oto jak Ziemia wygl¹da³a 250 milionów lat temu. 40 00:04:36,068 --> 00:04:39,279 Jeœli chcesz zobaczyæ przysz³oœæ, spójrz do góry. 41 00:04:39,321 --> 00:04:43,951 Oto jak mo¿e wygl¹daæ za 250 milionów lat. 42 00:04:45,327 --> 00:04:49,623 Jeœli mamy wyruszyæ na najbardziej odleg³e krañce kosmosu, 43 00:04:49,665 --> 00:04:56,338 musimy znaæ nasz adres kosmiczny, oto zaœ pierwszy wiersz tego adresu. 44 00:05:18,277 --> 00:05:26,451 Opuszczamy Ziemiê, jedyny znany nam dom, na najodleglejsze granice kosmosu. 45 00:05:30,455 --> 00:05:37,796 Nasz najbli¿szy s¹siad, Ksiê¿yc, nie posiada nieba, oceanu, ani ¿ycia, 46 00:05:37,838 --> 00:05:41,216 ma jedynie rany od uderzeñ kosmicznych. 47 00:05:54,271 --> 00:05:57,232 Nasza gwiazda napêdza wiatr, fale 48 00:05:57,274 --> 00:06:01,111 i ca³e ¿ycie na powierzchni naszej planety. 49 00:06:01,153 --> 00:06:03,739 S³oñce utrzymuje wszystkie œwiaty uk³adu s³onecznego 50 00:06:03,780 --> 00:06:08,285 w swoim grawitacyjnym uœcisku, zaczynaj¹c od Merkurego. 51 00:06:26,929 --> 00:06:31,433 Nastêpnie jest pochmurna Wenus, gdzie potê¿ny efekt cieplarniany 52 00:06:31,475 --> 00:06:34,478 zamieni³ j¹ w piek³o. 53 00:06:40,442 --> 00:06:46,031 Mars posiada niemal¿e tyle samo l¹du co Ziemia. 54 00:06:59,878 --> 00:07:05,843 Pas planetoid okr¹¿a S³oñce miêdzy orbitami Marsa i Jowisza. 55 00:07:17,646 --> 00:07:21,233 Wraz ze swoimi czterema wielkimi ksiê¿ycami i tuzinem mniejszych, 56 00:07:21,275 --> 00:07:24,736 Jowisz jest jak w³asny uk³ad s³oneczny. 57 00:07:24,778 --> 00:07:29,199 Jest wiêkszy od wszystkich pozosta³ych planet razem wziêtych. 58 00:07:38,834 --> 00:07:42,838 Wielka Czerwona Plama Jowisza. 59 00:07:42,880 --> 00:07:46,508 Huragan trzy razy wiêkszy od naszej planety, 60 00:07:46,550 --> 00:07:49,720 który wieje od wieków. 61 00:08:10,157 --> 00:08:13,994 Korona naszego uk³adu s³onecznego, Saturn, 62 00:08:14,036 --> 00:08:19,499 otoczona przez niezliczon¹ iloœæ wolno-tocz¹cych siê œnie¿ek. 63 00:08:19,541 --> 00:08:23,754 Ka¿da œnie¿ka to jeden ksiê¿yc. 64 00:08:55,077 --> 00:09:00,332 Uran i Neptun, 65 00:09:00,374 --> 00:09:04,586 najbardziej zewnêtrzne planety, nieznane staro¿ytnym. 66 00:09:04,628 --> 00:09:09,091 Zosta³y odkryte dopiero po wynalezieniu teleskopu. 67 00:09:10,968 --> 00:09:16,765 Za zewnêtrznymi planetami jest stado dziesi¹tek tysiêcy zamro¿onych œwiatów. 68 00:09:34,908 --> 00:09:37,578 Jednym z nich jest Pluton. 69 00:09:50,299 --> 00:09:52,718 Ze wszystkich naszych sond kosmicznych 70 00:09:52,759 --> 00:09:58,098 ten odlecia³ najdalej od domu, Voyager 1. 71 00:10:00,225 --> 00:10:03,979 Niesie wiadomoœæ dla miliarda lat od naszych czasów, 72 00:10:04,021 --> 00:10:11,236 o tym, kim byliœmy, co czuliœmy i jak¹ muzykê tworzyliœmy. 73 00:10:22,915 --> 00:10:26,168 G³êbokie wody tego rozleg³ego kosmicznego oceanu 74 00:10:26,210 --> 00:10:29,796 i jej nieskoñczone œwiaty czekaj¹ przed nami. 75 00:10:41,767 --> 00:10:46,188 St¹d S³oñce wygl¹da jak zwyk³a gwiazda. 76 00:10:46,230 --> 00:10:50,484 Lecz jego pole grawitacyjne wci¹¿ ma wp³yw na biliony zamro¿onych komet, 77 00:10:50,526 --> 00:10:56,490 pozosta³oœci ze stworzenia uk³adu s³onecznego sprzed 5 miliardów lat. 78 00:10:56,532 --> 00:10:58,742 Jest to Ob³ok Oorta. 79 00:10:58,784 --> 00:11:02,079 Nikt wczeœniej nie by³ w stanie jej ujrzeæ, bo nie by³o jak, 80 00:11:02,120 --> 00:11:06,250 poniewa¿ ka¿dy pojedynczy, ma³y œwiat jest odleg³y od swojego s¹siada, 81 00:11:06,291 --> 00:11:09,336 jak Ziemia jest od Saturna. 82 00:11:09,378 --> 00:11:13,507 Ten ogromny ob³ok komet zamyka nasz uk³ad s³oneczny, 83 00:11:13,549 --> 00:11:17,344 drugi wiersz naszego kosmicznego adresu. 84 00:11:22,307 --> 00:11:28,105 Jesteœmy w stanie odkrywaæ planety innych gwiazd jedynie od paru dekad, 85 00:11:28,146 --> 00:11:34,403 lecz ju¿ wiemy, ¿e planet jest mnóstwo, wiêcej ni¿ gwiazd. 86 00:11:34,444 --> 00:11:40,367 Prawie ka¿da bêdzie inna ni¿ Ziemia i wroga dla znanego nam ¿ycia. 87 00:11:40,409 --> 00:11:45,873 Lecz co wiemy o ¿yciu? Poznaliœmy jak dot¹d tylko jeden rodzaj. 88 00:11:45,914 --> 00:11:47,833 Ziemskie ¿ycie. 89 00:11:47,875 --> 00:11:51,545 Widzisz coœ? Jedynie pusta przestrzeñ, prawda? 90 00:11:51,587 --> 00:11:55,966 Ludzkie oko widzi tylko ziarenko œwiat³a, które lœni w kosmosie. 91 00:11:56,008 --> 00:12:00,721 Ale nauka daje nam moc zobaczyæ to, co nasze zmys³y nie s¹ w stanie. 92 00:12:00,762 --> 00:12:05,058 Podczerwieñ to rodzaj œwiat³a, które jest u¿ywane w noktowizorach. 93 00:12:05,100 --> 00:12:08,145 Dodaæ filtr na podczerwieñ do ciemnoœci... 94 00:12:09,229 --> 00:12:13,108 Samotna planeta. Œwiat bez s³oñca. 95 00:12:15,027 --> 00:12:19,448 Nasza galaktyka ma miliardy takich planet, wisz¹cych w ci¹g³ej ciemnoœci. 96 00:12:19,489 --> 00:12:23,535 S¹ sierotami, wyrzutkami ich macierzystych gwiazd, 97 00:12:23,577 --> 00:12:26,538 gdy ich systemy gwiezdne mia³y wybuchowe narodziny. 98 00:12:28,290 --> 00:12:32,920 Samotne planety maj¹ p³ynne j¹dra, lecz zamro¿one powierzchnie. 99 00:12:32,961 --> 00:12:38,008 Miêdzy tymi skrajnoœciami mog¹ byæ oceany wody. 100 00:12:42,554 --> 00:12:46,183 Kto wie, co tam mo¿e p³ywaæ? 101 00:12:50,979 --> 00:12:54,149 Tak Mleczna Droga wygl¹da w podczerwieni. 102 00:12:54,191 --> 00:12:59,446 Ka¿da kropka, nawet te przyciemnione, to gwiazda. 103 00:12:59,488 --> 00:13:03,492 Ile jest gwiazd? Ile jest œwiatów? 104 00:13:03,534 --> 00:13:06,537 Ile jest rodzajów ¿yæ? 105 00:13:06,578 --> 00:13:08,997 Gdzie my jesteœmy? 106 00:13:09,039 --> 00:13:11,458 Widzisz koñcowe, zewnêtrzne ramie? 107 00:13:11,500 --> 00:13:16,964 Tutaj ¿yjemy, oko³o 30,000 lat œwietlnych od centrum. 108 00:13:17,005 --> 00:13:22,010 Galaktyka Mlecznej Drogi to nastêpny wiersz naszego kosmicznego adresu. 109 00:13:22,052 --> 00:13:24,972 Jesteœmy setki tysiêcy lat œwietlnych od domu. 110 00:13:25,013 --> 00:13:28,100 Œwiat³o, najszybsza rzecz, jaka istnieje, podró¿owa³oby 111 00:13:28,141 --> 00:13:31,645 setki tysiêcy lat, aby dotrzeæ do nas z Ziemi. 112 00:13:34,398 --> 00:13:39,528 Oto Wielka Mg³awica w Andromedzie, nasza s¹siednia galaktyka. 113 00:13:39,570 --> 00:13:44,324 Nazywamy nasze dwie, wielkie galaktyki i gromadê mniejszych "grup¹ lokaln¹". 114 00:13:52,916 --> 00:13:56,211 St¹d nie mo¿na nawet znaleŸæ naszej galaktyki. 115 00:13:56,253 --> 00:14:00,966 Jest jedn¹ z tysiêcy w Supergromadzie Lokalnej. 116 00:14:01,008 --> 00:14:07,890 Na tej skali ka¿dy obiekt, nawet najmniejsza kropka, to galaktyka. 117 00:14:07,931 --> 00:14:12,561 Ka¿da galaktyka posiada miliardy s³oñc i niezliczon¹ iloœæ œwiatów. 118 00:14:12,603 --> 00:14:19,526 Lecz Supergromada Lokalna jest jedynie ma³¹ czêœci¹ wszechœwiata. 119 00:14:21,236 --> 00:14:25,199 Oto kosmos na najwiêkszej znanej nam skali. 120 00:14:25,240 --> 00:14:28,535 Sieæ setki miliardów galaktyk. 121 00:14:28,577 --> 00:14:32,039 To ostatni wiersz naszego kosmicznego adresu. 122 00:14:32,080 --> 00:14:34,082 Póki co. 123 00:14:35,667 --> 00:14:39,004 Widzialny Wszechœwiat? Co to oznacza? 124 00:14:39,046 --> 00:14:41,798 Nawet dla nas i naszego statku WyobraŸnia 125 00:14:41,840 --> 00:14:45,469 istnieje limit tego, co mo¿emy zobaczyæ w czasoprzestrzeni. 126 00:14:45,511 --> 00:14:47,888 Oto nasz kosmiczny horyzont. 127 00:14:47,930 --> 00:14:53,185 Za horyzontem s¹ czêœci wszechœwiata, które s¹ za daleko. 128 00:14:53,227 --> 00:14:58,315 W ci¹gu 13,8 miliardów lat naszego wszechœwiata by³o za ma³o czasu, 129 00:14:58,357 --> 00:15:00,859 aby œwiat³o do nas dotar³o. 130 00:15:02,903 --> 00:15:06,281 Wielu z nas podejrzewa, ¿e to wszystko, 131 00:15:06,323 --> 00:15:10,577 wszystkie œwiaty, gwiazdy, galaktyki, gromady 132 00:15:10,619 --> 00:15:17,751 w naszym widzialnym wszechœwiecie s¹ b¹belkiem w nieskoñczonym oceanie 133 00:15:17,793 --> 00:15:19,837 innych wszechœwiatów... 134 00:15:21,463 --> 00:15:23,924 Wieloœwiat. 135 00:15:23,966 --> 00:15:27,719 Wszechœwiat na wszechœwiecie. 136 00:15:27,761 --> 00:15:30,347 Nieskoñczonoœæ œwiatów. 137 00:15:35,102 --> 00:15:37,145 Czujesz siê ma³ym? 138 00:15:37,187 --> 00:15:40,649 W kontekœcie kosmosu jesteœmy mali. 139 00:15:40,691 --> 00:15:44,194 Mo¿emy byæ malutkimi ludzikami ¿yj¹cymi na py³ku kurzu, 140 00:15:44,236 --> 00:15:46,446 który unosi siê wœród osza³amiaj¹cym ogromie, 141 00:15:46,488 --> 00:15:48,574 lecz nie myœlimy ma³o. 142 00:15:48,615 --> 00:15:52,035 Ta kosmiczna perspektywa jest bardzo œwie¿a. 143 00:15:52,077 --> 00:15:58,333 Ledwie cztery wieki temu nasz ma³y œwiat nie zna³ reszty kosmosu. 144 00:15:58,375 --> 00:16:00,377 Nie by³o teleskopów. 145 00:16:00,419 --> 00:16:04,173 Wszechœwiat by³ tym, co mo¿na by³o zobaczyæ go³ym okiem. 146 00:16:04,214 --> 00:16:09,636 W 1599 ka¿dy wiedzia³, ¿e S³oñce, planety i gwiazdy 147 00:16:09,678 --> 00:16:13,724 by³y jedynie œwiat³ami na niebie, które okr¹¿a³y Ziemiê 148 00:16:13,765 --> 00:16:20,606 i my byliœmy centrum naszego w³asnego, ma³ego wszechœwiata. 149 00:16:22,149 --> 00:16:25,402 Tylko jeden cz³owiek na Ziemi by³ w stanie wyobraziæ sobie 150 00:16:25,444 --> 00:16:27,446 niezwykle wiêkszy kosmos. 151 00:16:27,487 --> 00:16:31,950 I jak on spêdza³ Sylwestra roku 1600? 152 00:16:33,202 --> 00:16:36,038 Oczywiœcie w wiêzieniu. 153 00:16:43,170 --> 00:16:44,963 Nachodzi chwila w naszym ¿yciu, 154 00:16:45,005 --> 00:16:48,592 gdy zaczynamy rozumieæ, ¿e nie jesteœmy pêpkiem œwiata, 155 00:16:48,634 --> 00:16:52,221 lecz nale¿ymy do znacznie wiêkszego stworzenia. 156 00:16:52,262 --> 00:16:53,847 To czêœæ dorastania. 157 00:16:53,889 --> 00:16:56,141 Tak jak ka¿dy z nas przez to przechodzi, 158 00:16:56,183 --> 00:17:01,230 tak samo nasza cywilizacja przez to przechodzi³a w XVI wieku. 159 00:17:01,271 --> 00:17:03,565 WyobraŸ sobie œwiat bez teleskopów, 160 00:17:03,607 --> 00:17:06,860 gdy wszechœwiat by³ jedynie tym, co mog³eœ postrzec go³ym okiem. 161 00:17:06,902 --> 00:17:09,988 By³o oczywistym, ¿e Ziemia jest nieruchoma, 162 00:17:10,030 --> 00:17:14,326 zaœ wszystko na niebie, S³oñce, Ksiê¿yc, gwiazdy i planety 163 00:17:14,368 --> 00:17:19,289 okr¹¿aj¹ nas, lecz wtedy polski astronom i ksi¹dz Kopernik 164 00:17:19,331 --> 00:17:23,335 przedstawi³ radykalne twierdzenie. Ziemia nie by³a œrodkiem. 165 00:17:23,377 --> 00:17:27,965 By³a jedn¹ z planet i jak one okr¹¿a S³oñce. 166 00:17:28,006 --> 00:17:30,592 Wielu, jak reformator protestancki Marcin Luther, 167 00:17:30,634 --> 00:17:34,096 uzna³o ten pomys³ za skandaliczn¹ obrazê Biblii. 168 00:17:34,137 --> 00:17:35,848 Byli przera¿eni. 169 00:17:35,889 --> 00:17:40,352 Jednak dla jednego cz³owieka Kopernik myœla³ zbyt skromnie. 170 00:17:40,394 --> 00:17:45,691 Nazywa³ siê Giordano Bruno i by³ urodzonym rebeliantem. 171 00:17:45,732 --> 00:17:49,486 Pragn¹³ wydostaæ siê z tego ma³ego, t³ocznego wszechœwiata. 172 00:17:49,528 --> 00:17:51,697 Nawet jako m³ody dominikañski mnich w Neapolu 173 00:17:51,738 --> 00:17:56,285 by³ urwisem. By³y to czasy, gdy we W³oszech nie by³o swobody myœli. 174 00:17:56,326 --> 00:17:59,538 Pomimo tego Bruno chcia³ wiedzieæ wszystko o Boskim stworzeniu. 175 00:17:59,580 --> 00:18:02,708 Odwa¿y³ siê czytaæ ksi¹¿ki zakazane przez Koœció³. 176 00:18:02,749 --> 00:18:04,710 I to by³a jego zguba. 177 00:18:04,751 --> 00:18:09,882 W jednej z nich staro¿ytny Rzymianin, cz³owiek martwy od 1,500 lat, 178 00:18:09,923 --> 00:18:13,302 wyszepta³ mu o wiêkszym wszechœwiecie, 179 00:18:13,343 --> 00:18:17,139 który jest bezgraniczny jak i jego wyobra¿enie Boga. 180 00:18:21,101 --> 00:18:22,477 Lukrecjusz prosi³ czytelnika, 181 00:18:22,519 --> 00:18:24,897 aby wyobrazi³ siebie, stoj¹cego na granicy wszechœwiata, 182 00:18:24,938 --> 00:18:27,107 puszczaj¹c strza³ê przed siebie. 183 00:18:27,149 --> 00:18:29,193 Jeœli strza³a leci przed siebie, to oznacza, 184 00:18:29,234 --> 00:18:32,070 ¿e wszechœwiat rozci¹ga siê poza nasze wyobra¿enie granicy. 185 00:18:32,112 --> 00:18:36,074 Jeœli strza³a nie leci, powiedzmy, ¿e trafi w œcianê, 186 00:18:36,116 --> 00:18:40,537 zatem ta œciana musi le¿eæ poza nasze wyobra¿enie granicy wszechœwiata. 187 00:18:40,579 --> 00:18:43,582 Jeœli staniesz na tej œcianie i wystrzelisz kolejn¹ strza³ê, 188 00:18:43,624 --> 00:18:46,335 mog¹ byæ tylko dwa rezultaty. 189 00:18:46,376 --> 00:18:49,213 Albo bêdzie p³yn¹æ w kosmosie przez wiecznoœæ, 190 00:18:49,254 --> 00:18:53,509 albo uderzy w przeszkodê, gdzie staniesz i wystrzelisz ponownie. 191 00:18:53,550 --> 00:18:56,929 Tak czy inaczej, wszechœwiat jest bezgraniczny. 192 00:18:56,970 --> 00:18:59,473 Kosmos musi byæ nieskoñczony. 193 00:18:59,515 --> 00:19:01,975 Dla Bruna to mia³o idealny sens. 194 00:19:02,017 --> 00:19:04,353 Bóg, którego czci³, by³ nieskoñczony. 195 00:19:04,394 --> 00:19:09,233 Zatem uzna³, ¿e jak jego stworzenie mo¿e byæ czymœ innym? 196 00:19:23,622 --> 00:19:26,792 To by³a jego ostatnia praca. 197 00:19:36,260 --> 00:19:42,307 W wieku 30 lat dozna³ wizji, która zapieczêtowa³a jego los. 198 00:19:42,349 --> 00:19:48,564 W jego wizji obudzi³ siê w œwiecie zamkniêtym przez sklepienie gwiazd. 199 00:19:48,605 --> 00:19:51,817 Taki by³ kosmos za czasów Bruna. 200 00:20:09,459 --> 00:20:12,713 Odczu³ okropne uczucie strachu, 201 00:20:12,754 --> 00:20:16,216 jak gdyby wszystko mu ucieka³o spod stóp. 202 00:20:16,258 --> 00:20:18,719 Mimo tego zebra³ w sobie odwagê. 203 00:20:26,768 --> 00:20:31,899 Rozwin¹³em swoje skrzyd³a odwagi i szybowa³em przez nieskoñczonoœæ, 204 00:20:31,940 --> 00:20:36,570 zostawiaj¹c za mn¹ to, co inni nie byli w stanie ujrzeæ z odleg³oœci. 205 00:20:36,612 --> 00:20:41,575 Nie by³o tu góry, do³u, granicy, b¹dŸ œrodka. 206 00:20:41,617 --> 00:20:44,995 Widzia³em, ¿e S³oñce by³o tylko kolejn¹ gwiazd¹, 207 00:20:45,037 --> 00:20:50,626 zaœ pozosta³e gwiazdy by³y jak S³oñce, ka¿da eskortuj¹ca inne Ziemie jak nasza. 208 00:20:50,667 --> 00:20:55,422 Objawienie tego ogromu by³o jak zakochanie siê. 209 00:20:58,926 --> 00:21:00,886 Bruno zosta³ ewangelikiem, 210 00:21:00,928 --> 00:21:04,306 g³osz¹c dobr¹ nowinê nieskoñczonoœci w Europie. 211 00:21:04,348 --> 00:21:08,519 Uzna³, ¿e inni wierz¹cy naturalnie przyjm¹ 212 00:21:08,560 --> 00:21:11,647 tê wspanialsz¹ i wiêksz¹ wizjê stworzenia. 213 00:21:11,688 --> 00:21:14,107 Jakim¿ g³upcem by³em. 214 00:21:16,151 --> 00:21:19,780 Zosta³ ekskomunikowany przez Koœció³ rzymskokatolicki w jego ojczyŸnie, 215 00:21:19,821 --> 00:21:24,409 wyrzucony przez Kalwinistów w Szwajcarii i przez Luteranów w Niemczech. 216 00:21:25,661 --> 00:21:30,374 Bruno chêtnie przyj¹³ zaproszenie prowadzenia wyk³adu w Oxfordzie w Anglii. 217 00:21:31,834 --> 00:21:36,088 Uzna³, ¿e w koñcu jest szansa, ¿e podzieli siê swoj¹ wizj¹ 218 00:21:36,129 --> 00:21:38,257 z ludŸmi sobie równymi. 219 00:21:41,426 --> 00:21:45,180 Przyszed³em przedstawiæ now¹ wizjê kosmosu. 220 00:21:45,222 --> 00:21:49,810 Kopernik mia³ racjê, ¿e nasz œwiat nie jest œrodkiem wszechœwiata. 221 00:21:49,852 --> 00:21:53,939 Ziemia okr¹¿a S³oñce. Jest planet¹ jak pozosta³e. 222 00:21:53,981 --> 00:21:56,567 Lecz Kopernik by³ jedynie œwitem. 223 00:21:56,608 --> 00:21:58,569 Ja przynoszê wschód. 224 00:21:58,610 --> 00:22:01,738 - Skandal! - Gwiazdy to p³omieniste s³oñca, 225 00:22:01,780 --> 00:22:04,700 stworzone z tej samej substancji co Ziemia. 226 00:22:04,741 --> 00:22:09,037 I maj¹ w³asne wodne Ziemie z roœlinami i zwierzêtami, 227 00:22:09,079 --> 00:22:10,664 które niczym nie odejmuj¹ naszym. 228 00:22:10,706 --> 00:22:12,457 Jesteœ ob³¹kany, czy zaledwie ignorantem? 229 00:22:12,499 --> 00:22:14,668 Ka¿dy wie, ¿e jest tylko nasz jeden œwiat. 230 00:22:14,710 --> 00:22:16,712 To, co wszyscy wiedz¹, jest b³êdne. 231 00:22:16,753 --> 00:22:20,257 Nasz nieskoñczony Bóg stworzy³ bezgraniczny wszechœwiat 232 00:22:20,299 --> 00:22:22,092 z nieskoñczon¹ iloœci¹ œwiatów. 233 00:22:22,134 --> 00:22:24,553 W twoich stronach nie czyta siê Arystotelesa? 234 00:22:24,595 --> 00:22:25,804 B¹dŸ Bibliê? 235 00:22:25,846 --> 00:22:30,100 B³agam, odrzuæcie antyk, tradycje, wiarê i w³adze. 236 00:22:30,142 --> 00:22:34,188 Rozpocznijmy na nowo przez w¹tpienie we wszystko, co uznajemy za udowodnione. 237 00:22:34,229 --> 00:22:35,856 - Heretyk! - Niewierny! 238 00:22:35,898 --> 00:22:37,858 Wasz Bóg jest zbyt ma³y! 239 00:22:42,738 --> 00:22:45,490 Cz³owiek m¹drzejszy zrozumia³by nauczkê. 240 00:22:45,532 --> 00:22:48,869 Jednak Bruno taki nie by³. 241 00:22:48,911 --> 00:22:53,165 Nie móg³ zatrzymaæ dla siebie swojej cudownej wizji kosmosu, 242 00:22:53,207 --> 00:22:58,879 pomimo ¿e kara za to w jego œwiecie by³a najbardziej okrutnym 243 00:22:58,921 --> 00:23:01,715 rodzajem srogiej i niecodziennej kary. 244 00:23:05,344 --> 00:23:09,973 Giordano Bruno ¿y³ w czasach, gdzie nie istnia³o oddzielenie koœcio³a i pañstwa, 245 00:23:10,015 --> 00:23:14,561 jak i pogl¹d, ¿e wolnoœæ s³owa jest œwiêtym prawem ka¿dego cz³owieka. 246 00:23:14,603 --> 00:23:18,023 Wyra¿anie pogl¹du, które nie zgadza³o siê z tradycyjn¹ wiar¹, 247 00:23:18,065 --> 00:23:20,067 mog³o wpêdziæ cz³owieka w ogrom problemów. 248 00:23:22,069 --> 00:23:24,738 Bruno lekkomyœlnie wróci³ do W³och. 249 00:23:24,780 --> 00:23:26,782 Mo¿e têskni³ za domem. 250 00:23:26,823 --> 00:23:29,701 Jednak musia³ wiedzieæ, ¿e jego ojczyzna 251 00:23:29,743 --> 00:23:33,580 by³a jednym z najniebezpieczniejszych miejsc dla niego w ca³ej Europie. 252 00:23:33,622 --> 00:23:36,667 Koœció³ rzymskokatolicki posiada³ system s¹dów 253 00:23:36,708 --> 00:23:38,502 znanych jako Inkwizycja, 254 00:23:38,544 --> 00:23:43,215 ich jedynym celem by³o prowadzenie dochodzeñ i mêczenie ka¿dego, 255 00:23:43,257 --> 00:23:46,009 kto œmia³ twierdziæ pogl¹dy inne od ich w³asnych. 256 00:23:49,054 --> 00:23:54,935 Bruno szybko wpad³ w sid³a policji myœlowej. 257 00:24:00,983 --> 00:24:03,986 Ten wêdrowiec, który czci³ nieskoñczony wszechœwiat, 258 00:24:04,027 --> 00:24:06,822 obumiera³ w wiêzieniu przez osiem lat. 259 00:24:06,864 --> 00:24:11,618 Pomimo ci¹g³ych przes³uchañ, odmawia³ uparcie porzucenia swoich pogl¹dów. 260 00:24:11,660 --> 00:24:16,665 Dlaczego Koœció³ tak bardzo chcia³ drêczyæ Bruna? 261 00:24:16,707 --> 00:24:18,750 Czego siê obawiali? 262 00:24:18,792 --> 00:24:23,255 Jeœli Bruno mia³ racjê, to œwiête ksiêgi 263 00:24:23,297 --> 00:24:27,551 i autorytet Koœcio³a by³yby kwestionowane. 264 00:24:27,593 --> 00:24:31,847 Ostatecznie kardyna³owie Inkwizycji og³osili werdykt. 265 00:24:31,889 --> 00:24:34,600 Zostajesz uznany winnym kwestionowania 266 00:24:34,641 --> 00:24:38,437 Œwiêtej Trójcy i boskoœci Jezusa Chrystusa. 267 00:24:38,478 --> 00:24:44,234 Wierzenia, ¿e gniew bo¿y nie jest wieczny, ¿e wszyscy zostan¹ uratowani. 268 00:24:44,276 --> 00:24:48,113 Twierdzenia, ¿e istniej¹ inne œwiaty. 269 00:24:50,157 --> 00:24:52,075 Wszystkie napisane przez ciebie ksiêgi 270 00:24:52,117 --> 00:24:55,704 zostan¹ zebrane i spalone na Placu Œwiêtego Piotra. 271 00:24:55,746 --> 00:25:01,543 Czcigodny Ojcze, przez te osiem lat uwiêzienia du¿o rozmyœla³em. 272 00:25:01,585 --> 00:25:03,253 Zatem zrzekniesz siê? 273 00:25:03,295 --> 00:25:05,255 Moja mi³oœæ i czeœæ dla Stwórcy 274 00:25:05,297 --> 00:25:08,967 inspiruje we mnie wizjê nieskoñczonego Stworzenia. 275 00:25:09,009 --> 00:25:15,974 Zostaniesz oddany naczelnikowi Rzymu, aby wykona³ odpowiedni¹ karê 276 00:25:16,016 --> 00:25:18,560 dla tych, którzy nie okazuj¹ skruchy. 277 00:25:21,480 --> 00:25:26,151 Mo¿liwym jest, ¿e to ty bardziej obawiasz siê ukaranie mnie, 278 00:25:26,193 --> 00:25:27,945 ani¿eli ja obawiam siê wys³uchania jej. 279 00:26:35,846 --> 00:26:40,601 10 lat po mêczennictwie Bruna, Galileusz pierwszy raz spojrza³ przez teleskop, 280 00:26:40,642 --> 00:26:43,687 rozumiej¹c, ¿e Bruno jednak mia³ racjê. 281 00:26:43,729 --> 00:26:46,023 Droga Mleczna sk³ada siê z niezliczonej iloœci gwiazd, 282 00:26:46,064 --> 00:26:48,108 które s¹ niewidzialne dla go³ego oka. 283 00:26:48,150 --> 00:26:51,778 I niektóre œwiat³a na niebie to inne œwiaty. 284 00:26:51,820 --> 00:26:54,072 Bruno nie by³ naukowcem. 285 00:26:54,114 --> 00:26:56,575 Jego wizja kosmosu by³a szczêœliwym trafem, 286 00:26:56,617 --> 00:26:59,077 poniewa¿ nie posiada³ ¿adnych dowodów. 287 00:26:59,119 --> 00:27:02,748 Móg³ byæ w b³êdzie, jak to czêsto bywa ze zgadywaniem. 288 00:27:02,789 --> 00:27:07,085 Lecz gdy ten pomys³ pojawi³ siê, pozostali uznali go za swój cel. 289 00:27:07,127 --> 00:27:08,712 Choæby tylko po to, by go obaliæ. 290 00:27:10,756 --> 00:27:14,426 Bruno ujrza³ b³ysk rozleg³ego kosmosu. 291 00:27:14,468 --> 00:27:19,264 Jednak nie posiada³ poczucia niezwyk³ego ogromu czasu. 292 00:27:22,851 --> 00:27:25,896 Jak ludzie, którzy rzadko kiedy ¿yj¹ wiêcej ni¿ wiek, 293 00:27:25,938 --> 00:27:30,984 mog¹ poj¹æ rozumienie czasu w postaci historii kosmosu? 294 00:27:31,026 --> 00:27:35,781 Wszechœwiat ma 13,8 miliarda lat. 295 00:27:35,822 --> 00:27:38,200 Aby wyobraziæ sobie ten kosmiczny przedzia³ czasowy, 296 00:27:38,242 --> 00:27:41,912 skompresujmy ten przedzia³ w jeden rok kalendarzowy. 297 00:27:54,258 --> 00:27:57,427 Kosmiczny Kalendarz rozpoczyna siê pierwszego stycznia. 298 00:27:57,469 --> 00:27:59,054 Narodziny naszego wszechœwiata. 299 00:27:59,096 --> 00:28:02,850 Zawiera wszystko, co siê zdarzy³o od tej pory a¿ do teraz, 300 00:28:02,891 --> 00:28:07,437 co na tym kalendarzu jest pó³noc¹ 31 grudnia. 301 00:28:07,479 --> 00:28:11,400 Na tej skali ka¿dy miesi¹c przedstawia miliard lat. 302 00:28:11,441 --> 00:28:15,946 Ka¿dy dzieñ to niemal¿e 40 milionów lat. 303 00:28:15,988 --> 00:28:21,076 Wróæmy najdalej jak siê da, do pierwszych chwili wszechœwiata. 304 00:28:22,035 --> 00:28:25,956 1 stycznia, Wielki Wybuch. 305 00:28:36,800 --> 00:28:40,304 Do tego miejsca potrafimy najdalej cofn¹æ siê w czasie. 306 00:28:40,345 --> 00:28:41,680 Póki co. 307 00:28:43,432 --> 00:28:48,187 Nasz wszechœwiat powsta³ z punktu mniejszego od pojedynczego atomu. 308 00:28:48,312 --> 00:28:51,273 Kosmos wybuch³ w piekielnym ogniu, 309 00:28:51,315 --> 00:28:53,609 rozpoczynaj¹c rozszerzanie siê naszego wszechœwiata 310 00:28:53,650 --> 00:28:58,572 i narodziny wszystkich energii i substancji, jakie dziœ znamy. 311 00:28:58,614 --> 00:29:00,365 Wiem, ¿e brzmi to ob³¹kanie, 312 00:29:00,407 --> 00:29:03,994 lecz istniej¹ silne dowody obserwacyjne, które wspieraj¹ teoriê Wielkiego Wybuchu. 313 00:29:04,036 --> 00:29:06,496 Miêdzy innymi jest to iloœæ helu w kosmosie 314 00:29:06,538 --> 00:29:10,167 i mikrofalowe promieniowanie t³a, które pozosta³y po wybuchu. 315 00:29:10,209 --> 00:29:12,711 Wszechœwiat zacz¹³ siê och³adzaæ wraz z rozszerzaniem siê, 316 00:29:12,753 --> 00:29:16,632 przez 200 milionów lat by³a tylko ciemnoœæ. 317 00:29:18,217 --> 00:29:21,220 Grawitacja zaczê³a ³¹czyæ ze sob¹ chmury gazów i podgrzewaæ je, 318 00:29:21,261 --> 00:29:25,849 a¿ w koñcu pierwsze gwiazdy rozb³ys³y 10 stycznia. 319 00:29:31,813 --> 00:29:37,194 13 stycznia gwiazdy zaczê³y ³¹czyæ siê w pierwsze, ma³e galaktyki. 320 00:29:39,571 --> 00:29:42,366 Te galaktyki po³¹czy³y siê, aby stworzyæ jeszcze wiêksze, 321 00:29:42,407 --> 00:29:50,249 w³¹cznie z nasz¹ Mleczn¹ Drog¹, która zosta³a stworzona 11 miliardów lat temu. 322 00:29:50,290 --> 00:29:53,126 15 marca roku kosmicznego. 323 00:29:55,003 --> 00:29:59,299 Setki miliardy s³oñc. Który jest nasz? 324 00:29:59,341 --> 00:30:01,552 Jeszcze nie istnieje. 325 00:30:01,593 --> 00:30:06,098 Powstanie z popio³ów innych gwiazd. 326 00:30:06,139 --> 00:30:09,309 Widzisz te œwiat³a, które b³yszcz¹ jak paparazzi? 327 00:30:09,351 --> 00:30:14,982 Ka¿da z nich to supernowa, piêkna œmieræ wielkiej gwiazdy. 328 00:30:15,023 --> 00:30:18,402 Gwiazdy umieraj¹ i rodz¹ siê w takich miejscach. 329 00:30:18,443 --> 00:30:20,320 Gwiezdnych ¿³obkach. 330 00:30:20,362 --> 00:30:24,658 Skraplaj¹ siê jak krople deszczu z wielkich chmur gazu i py³u. 331 00:30:24,700 --> 00:30:29,788 Tak bardzo siê gotuj¹, ¿e g³êboko w œrodku nich j¹dra atomów ³¹cz¹ siê, 332 00:30:29,830 --> 00:30:33,876 aby stworzyæ tlen, który oddychamy, wêgiel w naszych miêœniach, 333 00:30:33,917 --> 00:30:36,920 wapno w naszych koœciach, ¿elazo w naszej krwi. 334 00:30:36,962 --> 00:30:42,259 To wszystko zosta³o ugotowane w piekielnych sercach umar³ych gwiazd. 335 00:30:42,301 --> 00:30:50,475 Ty, ja, my wszyscy jesteœmy stworzeni z gwiezdnych rzeczy. 336 00:30:52,311 --> 00:30:56,648 Te gwiezdne rzeczy s¹ przetwarzane i wzbogacane ponownie i ponownie 337 00:30:56,690 --> 00:30:58,901 przez kolejne pokolenia gwiazd. 338 00:31:03,197 --> 00:31:05,532 Ile jeszcze zosta³o, a¿ nasze S³oñce powstanie? 339 00:31:05,574 --> 00:31:07,367 Du¿o czasu. 340 00:31:07,409 --> 00:31:11,580 Zacznie lœniæ dopiero za szeœæ miliardów lat. 341 00:31:13,248 --> 00:31:18,086 Nasze S³oñce ma urodziny 31 sierpnia na Kosmicznym Kalendarzu. 342 00:31:20,130 --> 00:31:22,925 Cztery i pó³ miliarda lat temu. 343 00:31:22,966 --> 00:31:25,427 Jak i reszta planet naszego uk³adu s³onecznego 344 00:31:25,469 --> 00:31:30,682 Ziemia zosta³a stworzona z ob³oku gazu i py³u orbituj¹cego nowe s³oñce. 345 00:31:30,724 --> 00:31:34,436 Ci¹g³e uderzenia stworzy³y rosn¹c¹ kulê gruzu. 346 00:31:40,609 --> 00:31:43,320 Widzisz tê asteroidê? Nie, nie tê. 347 00:31:43,362 --> 00:31:45,072 Tamt¹. 348 00:31:45,113 --> 00:31:52,037 Istniejemy dlatego, ¿e grawitacja tej obok szturchnê³a j¹ odrobinê w lewo. 349 00:31:52,079 --> 00:31:56,124 Jak¹ ró¿nicê ta odrobina sprawi³a na skali uk³adu s³onecznego? 350 00:31:56,166 --> 00:31:59,127 Poczekaj, to zobaczysz. 351 00:32:00,671 --> 00:32:04,341 W ci¹gu pierwszego miliarda lat Ziemia dosta³a mocnego ³upnia. 352 00:32:07,803 --> 00:32:10,681 Czêœci orbituj¹cego gruzu wpada³y na siebie, 353 00:32:10,722 --> 00:32:13,725 a¿ z³¹czy³y siê, by stworzyæ Ksiê¿yc. 354 00:32:15,519 --> 00:32:19,022 Ksiê¿yc jest pami¹tk¹ tych brutalnych czasów. 355 00:32:19,064 --> 00:32:22,067 Gdybyœ stan¹³ na powierzchni tej dawnej Ziemi, 356 00:32:22,109 --> 00:32:24,862 Ksiê¿yc by³by stokrotnie bardziej jaœniejszy. 357 00:32:24,903 --> 00:32:27,030 By³ dziesiêæ razy bli¿ej ni¿ teraz, 358 00:32:27,072 --> 00:32:31,785 utrzymany w silniejszym, intymniejszym uœcisku grawitacji. 359 00:32:31,827 --> 00:32:34,746 Morza zaczê³y siê tworzyæ z och³odzeniem Ziemi. 360 00:32:34,788 --> 00:32:37,916 P³ywy by³y tysi¹ckrotnie wy¿sze. 361 00:32:37,958 --> 00:32:43,297 W ci¹gu eonów tarcie p³ywowe w Ziemi odepchnê³o Ksiê¿yc. 362 00:32:49,178 --> 00:32:53,974 ¯ycie rozpoczê³o siê mniej wiêcej w tym miejscu, 21 wrzeœnia, 363 00:32:54,016 --> 00:32:57,811 trzy i pó³ miliarda lat na naszym ma³ym œwiecie. 364 00:32:57,853 --> 00:32:59,563 Wci¹¿ nie wiemy, jak ¿ycie siê rozpoczê³o. 365 00:32:59,605 --> 00:33:03,400 Równie dobrze mog³o przybyæ z innej czêœci Drogi Mlecznej. 366 00:33:03,442 --> 00:33:08,322 Pocz¹tek ¿ycia jest jedn¹ z najwiêkszych, nierozwi¹zanych tajemnic nauki. 367 00:33:11,325 --> 00:33:13,410 Oto tworz¹ce siê ¿ycie, 368 00:33:13,452 --> 00:33:19,666 ewoluuj¹c wszystkie biochemiczne przepisy dla swych niezwykle z³o¿onych czynnoœci. 369 00:33:19,708 --> 00:33:26,173 9 listopada ¿ycie oddycha³o, porusza³o siê, jad³o, 370 00:33:26,215 --> 00:33:29,176 odpowiada³o na swoje œrodowisko. 371 00:33:29,218 --> 00:33:32,638 Wiele zawdziêczamy tym pionierskich mikrobom. 372 00:33:32,679 --> 00:33:34,723 I jeszcze jedno. 373 00:33:34,765 --> 00:33:37,559 Wynalaz³y seks. 374 00:33:41,063 --> 00:33:43,190 17 grudnia by³ niesamowitym dniem. 375 00:33:43,232 --> 00:33:49,863 ¯ycie w morzu naprawdê wybuch³o, by³o pe³ne najró¿niejszych roœlin i zwierz¹t. 376 00:33:49,905 --> 00:33:55,035 Tiktaalik by³o jednym z pierwszych zwierz¹t, które wyruszy³y na l¹d. 377 00:33:56,954 --> 00:34:00,290 Musia³o to byæ jak odwiedzenie innej planety. 378 00:34:01,792 --> 00:34:06,964 Lasy, dinozaury, ptaki, insekty. 379 00:34:07,005 --> 00:34:09,967 Wszystkie powsta³y w ostatni tydzieñ grudnia. 380 00:34:10,008 --> 00:34:15,639 Pierwszy kwiat rozkwit³ 28 grudnia. 381 00:34:20,185 --> 00:34:24,356 Gdy te staro¿ytne lasy ros³y, umiera³y i tonê³y pod powierzchni¹ ziemi, 382 00:34:24,398 --> 00:34:27,192 ich szcz¹tki zmieni³y siê w wêgiel. 383 00:34:27,234 --> 00:34:32,322 300 milionów lat póŸniej my, ludzie, palimy wiêkszoœæ tego wêgla, 384 00:34:32,364 --> 00:34:36,326 aby zasiliæ i naraziæ na niebezpieczeñstwo nasz¹ cywilizacjê. 385 00:34:41,290 --> 00:34:44,376 Pamiêtasz asteroidê z czasów tworzenia siê uk³adu s³onecznego? 386 00:34:44,418 --> 00:34:47,171 Ta, która by³a szturchniêta odrobinê w lewo? 387 00:34:47,212 --> 00:34:49,339 W³aœnie nadlatuje. 388 00:34:49,381 --> 00:34:55,721 Jest 6:24 rano 30 grudnia Kalendarza Kosmicznego. 389 00:35:03,604 --> 00:35:07,274 Przez ponad setki milionów lat dinozaury by³y w³adcami Ziemi, 390 00:35:07,316 --> 00:35:09,735 podczas gdy nasi przodkowie, ma³e ssaki, 391 00:35:09,776 --> 00:35:11,904 uciekali z przera¿eniem. 392 00:35:11,945 --> 00:35:14,281 Asteroida zmieni³a wszystko. 393 00:35:14,323 --> 00:35:16,116 Przypuœæmy, ¿e nie zosta³a szturchniêta. 394 00:35:16,158 --> 00:35:20,871 Ca³kowicie by ominê³a Ziemiê i równie dobrze dinozaury by wci¹¿ istnia³y, 395 00:35:20,913 --> 00:35:21,955 a my nie. 396 00:35:21,997 --> 00:35:25,667 To dobry przyk³ad ekstremalnych przypadków, 397 00:35:25,709 --> 00:35:28,253 losow¹ naturê istnienia. 398 00:35:30,589 --> 00:35:34,092 Wszechœwiat ma ju¿ ponad 13,5 miliarda lat. 399 00:35:34,134 --> 00:35:36,678 Wci¹¿ nas nie ma. 400 00:35:36,720 --> 00:35:40,098 W rozleg³ym oceanie czasu, który ten kalendarz reprezentuje, 401 00:35:40,140 --> 00:35:47,272 ludzie rozwinêli siê w ci¹gu ostatniej godziny ostatniego dnia kosmicznego roku. 402 00:35:54,279 --> 00:35:57,407 23:59 i 46 sekund. 403 00:35:57,449 --> 00:36:01,662 Ca³a zapisana historia to tylko ostatnie 14 sekund. 404 00:36:01,703 --> 00:36:07,167 Ka¿da osoba, o której s³ysza³eœ, ¿y³a gdzieœ tutaj. 405 00:36:08,335 --> 00:36:12,840 Wszyscy królowie i ich bitwy, migracje i wynalazki, 406 00:36:12,881 --> 00:36:16,468 wojny i mi³oœci, wszystko zapisane w ksi¹¿kach historycznych 407 00:36:16,510 --> 00:36:21,014 zdarzy³o siê tutaj, w ci¹gu ostatnich sekund Kalendarza Kosmicznego. 408 00:36:21,056 --> 00:36:25,811 Jednak jeœli mamy ujrzeæ tak krótki czas kosmiczny... 409 00:36:28,438 --> 00:36:30,524 Bêdziemy musieli zmieniæ skalê. 410 00:36:47,416 --> 00:36:50,127 Jesteœmy nowicjuszami w kosmosie. 411 00:36:50,169 --> 00:36:54,256 Nasza w³asna historia zaczyna siê ledwie ostatniej nocy roku kosmicznego. 412 00:36:54,298 --> 00:36:57,676 Jest 21:45 w Sylwestra. 413 00:36:57,718 --> 00:37:00,095 Trzy i pó³ miliona lat temu 414 00:37:00,137 --> 00:37:04,683 nasi przodkowie, twoi i moi, zostawili te œlady. 415 00:37:06,310 --> 00:37:09,104 Powstaliœmy i od³¹czyliœmy siê od nich. 416 00:37:09,146 --> 00:37:14,193 Gdy staliœmy na dwóch nogach, nasze oczy nie by³y skierowane w dó³. 417 00:37:14,234 --> 00:37:17,905 Byliœmy wolni, aby spojrzeæ z podziwem. 418 00:37:20,532 --> 00:37:22,993 Przez najd³u¿sz¹ czêœæ ludzkiego istnienia, 419 00:37:23,035 --> 00:37:28,582 powiedzmy, ostatnich 40,000 pokoleñ, byliœmy wêdrowcami, 420 00:37:28,624 --> 00:37:31,835 ¿yliœmy w ma³ych gromadach jako myœliwi i zbieracze, 421 00:37:31,877 --> 00:37:34,505 tworzyliœmy narzêdzia, w³adaliœmy p³omieniem, 422 00:37:34,546 --> 00:37:36,507 nazywaliœmy rzeczy, 423 00:37:36,548 --> 00:37:40,886 to wszystko by³o w ci¹gu ostatniej godziny Kalendarza Kosmicznego. 424 00:37:49,061 --> 00:37:52,523 Aby zobaczyæ, co potem siê dzieje, musimy zmieniæ skalê, 425 00:37:52,564 --> 00:37:58,820 aby zobaczyæ ostatni¹ minutê ostatniej nocy roku kosmicznego. 426 00:37:58,862 --> 00:38:00,822 23:59. 427 00:38:00,864 --> 00:38:03,492 Jesteœmy tak m³odzi na skali czasu wszechœwiata, 428 00:38:03,534 --> 00:38:08,413 ¿e zaczêliœmy malowaæ swoje pierwsze malunki w ci¹gu ostatnich 60 sekund 429 00:38:08,455 --> 00:38:13,293 roku kosmicznego, ledwie 30,000 lat temu. 430 00:38:21,593 --> 00:38:24,471 Wtedy wynaleŸliœmy astronomiê. 431 00:38:24,513 --> 00:38:27,349 Tak naprawdê to wszyscy pochodzimy od astronomów. 432 00:38:27,391 --> 00:38:30,769 Nasze prze¿ycie zale¿a³o od umiejêtnoœci czytania gwiazd, 433 00:38:30,811 --> 00:38:35,774 aby przewidzieæ nadchodz¹c¹ zimê i migracje dzikich stad. 434 00:38:35,816 --> 00:38:41,780 I 10,000 lat temu nasta³a rewolucja w naszym stylu ¿ycia. 435 00:38:41,822 --> 00:38:45,033 Nasi przodkowie nauczyli siê, jak zmieniaæ swoje otoczenie, 436 00:38:45,075 --> 00:38:50,497 okie³znaæ dzikie roœliny i zwierzêta, uprawiaæ ziemiê, i ustatkowali siê. 437 00:38:50,539 --> 00:38:53,083 To wszystko zmieni³o. 438 00:38:53,125 --> 00:38:55,085 Po raz pierwszy w naszej historii 439 00:38:55,127 --> 00:38:58,547 mieliœmy wiêcej rzeczy, ni¿ byliœmy w stanie nieœæ. 440 00:38:58,589 --> 00:39:00,966 Potrzebowaliœmy sposobu, aby to wszystko œledziæ. 441 00:39:01,008 --> 00:39:05,554 Gdy zosta³o 14 sekund do pó³nocy, b¹dŸ 6,000 lat temu, 442 00:39:05,596 --> 00:39:06,680 wynaleŸliœmy pismo. 443 00:39:06,722 --> 00:39:10,976 I szybko zaczêliœmy zapisywaæ wiêcej ni¿ buszle ziarna. 444 00:39:11,018 --> 00:39:13,687 Pismo pozwoli³o nam na zapisywanie naszych myœli 445 00:39:13,729 --> 00:39:16,231 i wys³anie ich poza przestrzeñ i czas. 446 00:39:16,273 --> 00:39:18,650 Ma³e wyrywki na glinianych naczyniach 447 00:39:18,692 --> 00:39:21,904 pozwoli³y nam na pokonanie œmiertelnoœci. 448 00:39:21,945 --> 00:39:25,073 Œwiat wstrz¹sn¹³ w posadach. 449 00:39:25,115 --> 00:39:28,202 Moj¿esz urodzi³ siê siedem sekund temu. 450 00:39:28,243 --> 00:39:31,121 Budda szeœæ sekund temu. 451 00:39:31,163 --> 00:39:34,041 Jezus piêæ sekund temu. 452 00:39:34,082 --> 00:39:37,503 Mohammed trzy sekundy temu. 453 00:39:37,544 --> 00:39:41,882 Ledwie dwie sekundy temu, na dolê lub niedolê, 454 00:39:41,924 --> 00:39:44,635 dwie po³ówki Ziemi odkry³y siê nawzajem. 455 00:39:44,676 --> 00:39:48,305 W ostatniej sekundzie Kosmicznego Kalendarza 456 00:39:48,347 --> 00:39:52,726 zaczêliœmy u¿ywaæ naukê, aby odkryæ sekrety natury i jej prawa. 457 00:39:52,768 --> 00:39:58,690 Metody naukowe s¹ tak potê¿ne, ¿e ledwie cztery wieki minê³y 458 00:39:58,732 --> 00:40:01,485 od pierwszego spojrzenia Galileusza przez teleskop 459 00:40:01,527 --> 00:40:04,947 na inny œwiat, do zostawienia naszych œladów na Ksiê¿ycu. 460 00:40:04,988 --> 00:40:08,867 Pozwoli³o nam na spojrzenie poza przestrzeñ i czas, 461 00:40:08,909 --> 00:40:13,747 aby odkryæ gdzie i kiedy jesteœmy w kosmosie. 462 00:40:14,665 --> 00:40:19,253 <i>Jesteœmy sposobem, aby kosmos pozna³ sam siebie.</i> 463 00:40:19,294 --> 00:40:23,340 Carl Sagan kierowa³ podró¿¹ przez kosmos pokolenie temu. 464 00:40:23,382 --> 00:40:27,052 By³ najwiêkszym naukowym ³¹cznikiem XX wieku, 465 00:40:27,094 --> 00:40:29,721 lecz przede wszystkim by³ naukowcem. 466 00:40:31,640 --> 00:40:35,602 Carl wniós³ ogromny wk³ad w nasz¹ wiedzê o planetach. 467 00:40:35,644 --> 00:40:38,605 Prawid³owo przewidzia³ istnienie metanowych jezior 468 00:40:38,647 --> 00:40:41,024 na wielkim ksiê¿ycu Saturna, Tytanie. 469 00:40:41,066 --> 00:40:43,944 Pokaza³ nam, ¿e atmosfera wczesnej Ziemi 470 00:40:43,986 --> 00:40:46,905 musia³a zawieraæ potê¿ne gazy cieplarniane. 471 00:40:46,947 --> 00:40:50,909 Pierwszy zrozumia³, ¿e sezonowe zmiany na Marsie 472 00:40:50,951 --> 00:40:53,453 istniej¹ przez py³ niesiony przez wiatr. 473 00:40:53,495 --> 00:40:59,376 Carl by³ pionierem w poszukiwaniu pozaziemskiego ¿ycia i inteligencji. 474 00:40:59,418 --> 00:41:02,671 Bra³ g³ówny udzia³ w ka¿dej wa¿nej misji kosmicznej, 475 00:41:02,713 --> 00:41:07,634 aby odkryæ uk³ad s³oneczny w ci¹gu pierwszych 40 lat Ery Kosmicznej. 476 00:41:09,386 --> 00:41:11,054 Lecz to nie wszystko, co zrobi³. 477 00:41:14,516 --> 00:41:18,645 Oto kalendarz Carla Sagana z 1975. 478 00:41:22,191 --> 00:41:23,817 Kim wtedy by³em? 479 00:41:23,859 --> 00:41:28,864 By³em 17-latkiem z Bronxu, który marzy³ o zostaniu naukowcem, 480 00:41:28,906 --> 00:41:32,534 i jakoœ najs³awniejszy astronom znalaz³ czas, 481 00:41:32,576 --> 00:41:35,078 aby zaprosiæ mnie do Ithaci, pó³nocnej czêœci Nowego Jorku, 482 00:41:35,120 --> 00:41:36,872 ¿eby spêdziæ ze mn¹ sobotê. 483 00:41:36,914 --> 00:41:40,751 Pamiêtam ten œnie¿y dzieñ, jakby by³o to wczoraj. 484 00:41:40,792 --> 00:41:42,127 Spotka³ siê ze mn¹ na przystanku autobusowym 485 00:41:42,169 --> 00:41:45,088 i pokaza³ mi swoje laboratorium na uniwersytecie Cornell. 486 00:41:45,130 --> 00:41:49,551 Carl siêgn¹³ za swoje biurko i podpisa³ dla mnie tê ksi¹¿kê. 487 00:41:53,305 --> 00:41:57,851 "Dla Neila, przysz³ego astronoma. Carl". 488 00:41:57,893 --> 00:42:01,271 Pod koniec dnia zawióz³ mnie z powrotem na przystanek. 489 00:42:01,313 --> 00:42:03,273 Coraz mocniej œnie¿y³o. 490 00:42:03,315 --> 00:42:06,401 Zapisa³ mi swój numer domowy na karteczce 491 00:42:06,443 --> 00:42:12,658 i powiedzia³, "Jeœli autobus nie przyjedzie, zadzwoñ i spêdŸ noc ze mn¹ i moj¹ rodzin¹". 492 00:42:12,699 --> 00:42:15,494 Ju¿ wiedzia³em, ¿e chcê zostaæ naukowcem, 493 00:42:15,536 --> 00:42:20,958 ale tego popo³udnia nauczy³em siê od Carla tego, jakim chce byæ cz³owiekiem. 494 00:42:20,999 --> 00:42:23,877 Troszczy³ siê o mnie i mnóstwo innych m³odych ludzi, 495 00:42:23,919 --> 00:42:28,382 inspiruj¹c nas, aby uczyæ siê, uczyæ i zajmowaæ siê nauk¹. 496 00:42:28,423 --> 00:42:33,178 Nauka to wspólne przedsiêwziêcie, które obejmuje ca³e pokolenia. 497 00:42:33,220 --> 00:42:37,558 To przejêcie pochodni od nauczyciela do ucznia do nauczyciela, 498 00:42:37,599 --> 00:42:41,061 spo³eczeñstwo umys³ów siêgaj¹ca a¿ do antyku 499 00:42:41,103 --> 00:42:43,063 i ku gwiazdom. 500 00:42:43,105 --> 00:42:45,899 Zatem wyrusz ze mn¹. 501 00:42:45,941 --> 00:42:49,403 Nasza podró¿ ledwie siê zaczyna. 502 00:43:20,601 --> 00:43:24,771 T³umaczenie: Orlando 503 00:43:25,305 --> 00:44:25,207